Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 111 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
genişləndirməkdən  gedirsə,  buna  Rusiya  işğalı  altında  da  nail  olunacaqdır.  Əgər 
burada müsavat oriyentasiyası gizlənirsə, onu rədd etmək lazımdır.» 
Çiçerinin  məktubları  və  Siyasi  Büronun  təlimatı  Azərbaycanın  suveren 
hüquqlarını kobud  şəkildə pozurdu. Görünür, belə sənədlərlə əlaqədar Nərimanov 
teleqrafla  Lenindən  soruşmuşdu:  «…  Bilmək  istəyirəm,  Mərkəz  bizə, 
müsəlmanlara  necə  yanaşır  və  Mərkəz  bu  cür  mühüm  məsələləri  bizsiz  necə  həll 
etmişdir…  Ermənistan  və  Gürcüstanın  müstəqilliyini  tanıyan  (Rusiya), 
Azərbaycanda  sovet  hakimiyyəti  qurulanadək  mübahisəsiz  olan  vilayəti    indi 
mübahisəli  hesab  edir.  Çiçerin  yoldaş  Mərkəzin  siyasətinə  tabe  olmaq  haqqında 
danışır.  Lakin  Mərkəz  nəzərə  alırmı  ki,  həmin  Mərkəz  bizi  şirma  olmağa  vadar 
edir?».(Nərimanovun teleqramını akademik  Ç. Quliyev aşkar edib). 
Đyulun  10-da  Nərimanov,  RK  (b)  MK  Qafqaz  bürosunun  üzvü  Mdivani, 
Azərbaycan K(b)P MK üzvləri Mikoyan, Naneyşvili, XI Qızıl Ordu Hərbi Đnqilab 
Şurasının üzvləri Vesnik, Levandovski və Mixaylov RK (b)P MK-ya «Zəngəzur və 
Qarabağ  məsələsinə  dair  vahid  fikir»  bildirdilər.  Teleqramdan  məlum  olur  ki, 
RSFSR-in  Ermənistanla  apardığı  danışıqlarda  «Zəngəzur  və  Qarabağ  məsələsi» 
müzakirə  olunurmuş.  Azərbaycanın  təmsil  olunmadığı  həmin  danışıqlarda 
«Zəngəzur və Qarabağın neytrallaşdırılması, yaxud daşnaklara verilməsi» nəzərdə 
tutulurmuş.  
Bununla əlaqədar, aşağıdakı vahid fikir RK (b)P MK-ya çatdırıldı:  
«Zəngəzur 
və 
Qarabağın 
neytrallaşdırılması, 
yaxud 
daşnaklara 
verilməsi…xəyanət  sayılacaqdır  …  Sovet  hakimiyyətinin  Azərbaycanı  əvvəlki 
sərhədləri  hüdudlarında saxlamağa qadir olmamasını müsəlman kütlələri satqınlıq, 
ermənipərəstlik, yaxud sovet hakimiyyətinin zəifliyi hesab edəcəklər». 
Məktubda həmçinin deyilirdi ki, Qızıl Ordunun əks-sədası artıq Naxçıvan və 
Zəngəzurda  da  hiss  olunur.  Zəngəzurun  sovetləşməsi  Naxçıvanla  əlaqələrimizin 
bərpası və orada inqilabi hərəkat üçün əhəmiyyətlidir.  
O  zaman  Bakıda  olan  Orconikidzenin  hər  halda  bu  «vahid  fikir»dən  xəbəri 
olardı. Lakin o bunu  nəzərə almamış və Leqran ilə birlikdə iyulun 14-də Bakıdan 

---