Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 113 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Đyulun  17-də  Qızıl  Ordu  korpusunun  komandiri  Todorski  Nərimanova  bütün 
Zəngəzurun  daşnak  zülmündən  azad  edilməsi  və  orada  sovet  hakimiyyəti 
qurulması haqqında  teleqram vurdu.  
Qızıl  Ordu  hissələrinin  Naxçıvan  həndəvərinə  yaxınlaşması,  Naxçıvanda 
hadisələrin  inkişafına  müsbət  təsir  etdi.  Đyulun  28-də  Naxçıvanda  sovet 
hakimiyyəti  elan  edildi.  M.Bəktaşinin  sədrliyi  altında  Naxçıvan  Đnqilab  Komitəsi 
yaradıldı.  Komitə  Nərimanova  məktub  göndərərək  bəyan  etdi  ki,  «Naxçıvan 
camaatının çox böyük əksəriyyətinin qərarı ilə Naxçıvan diyarı özünü Azərbaycan 
SSR-nin ayrılmaz tərkib hissəsi hesab etmişdir». 
Naxçıvan  Đnqilab  Komitəsi  Ermənistan  hökumətinə  sülh  danışıqlarına 
başlamağı  təklif  etdi.  Cavab  olaraq  Ermənistan  hərbi  naziri  «Naxçıvanın 
Ermənistana  danışıqsız  itaət  etməsini  » tələb  etdi.  Şuşa şəhərindən  XI  Qızıl  Ordu 
28-ci  diviziyası  qərargahının  rəisi  Frolovun  Bakıya  teleqrafla  verdiyi  məlumata 
görə,  Ermənistanın  şərtləri  belə  idi:  «Naxçıvan  qəzası  əhalisi  Ermənistan 
hökumətinə  danışıqsız  itaət  etməli,  Ermənistana  yeddi  min  tüfəng  və  hər  tüfəngə 
80 güllə, bütün pulemyotları, silahları, üç yüz min pud buğda, 300 yəhərli at, 200 
baş qaşqu heyvanı verməlidir». 
Naxçıvan Đnqilab Komitəsinin sədri M. Bəktaşi Ermənistanın ultimatunu rədd 
etdi.  Eyni  zamanda  XI  Qızıl  Ordu  komandanlığı  avqustun  1-də  Ermənistana 
xəbərdarlıq  etdi  ki,  Ermənistan  Naxçıvan  rayonunda  fəal  hərbi  əməliyyatları 
dayandırmasa, bir sıra sarsıdıcı zərbələrlə cavab veriləcəkdir. 
Ermənistan bu xəbərdarlığa məhəl qoymadı. XI Qızıl Ordu 28-ci diviziyasının 
süvariləri  Naxçıvan  şəhərinə  hücum  edən  erməni  hissələrini  geri  oturtdular  və 
Naxçıvana daxil oldular. 
Belə  bir  şəraitdə,  avqustun  10-da  RSFSR  ilə  Ermənistan  arasında  müvəqqəti 
sülh  sazişi  bağlandı.  Sazişə  görə,  Şaxtaxtı  və  Culfa,  habelə  Şahtaxtı-Culfa 
dəmiryolu Ermənistan işğalında qalırdı.  
Hovanissyan yazır ki, Ermənistan liderləri Sovet hökuməti ilə ilkin razılaşma 
imzalayaraq «Qızıl Ordu tərəfindən strateji Qarabağ-Zəngəzur-Naxçıvan keçidinin 

---