Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 115 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Azərbaycana və ya Türkiyəyə ilhaqı və yaxud müstəqil bir hökumət olaraq qalması 
təklifi firqədə təsvib» olunub. 
Azərbaycan nümayəndələri həm də demişdilər ki, onlar «Moskvaya gəldikdən 
sonra nöqteyi-nəzərlərini  Rus sovet hökumətinə qəbul etdiriblər».  
Bu görüş haqqında Ankaraya məlumat göndərən Bəkir Sami bəy (nümayəndə 
heyətinin  rəhbəri)  öz  hökumətinə  bildirmişdi:  «Sovetlərlə  müzakirələrimizdə  biz 
də  bu    tərzdə  (Şahtaxtinski  və  Hacınskinin  söylədikləri    fikirlər  istiqamətində  – 
T.K.) hərəkət edəcəyik». 
Belə də oldu.  
Çiçerin  Türkiyə  nümayəndələri  ilə  görüşdə  demişdi:  «Biz,  ermənilərlə  bir 
saziş  yapdıq.  Mətnini  bu  gün  qəzetlərdə  yayınladıq.  Bu  sazişə  görə,  Naxçıvan 
ordumuzun  (RSFSR  ordusunun  –  T.K.)  və  Şahtaxtı  qəsəbəsilə  Culfa,  Şahtaxtı 
dəmiryol xətti Ermənistanın işğalında qalacaqdır. Ancaq bu tədbir keçicidir». 
Nümayəndə  heyətinin  başçısı  Bəkir  Sami  bəy  dərhal  etiraz  etmişdi.  Buna 
Çiçerin, qısaca – «keçici bir şeydir, qəti deyildir» cavabını vermişdi. 
Əli Fuad Paşa yazır: «Çiçerin Sarıqamış ilə Şahtaxtının türklər tərəfindən qəti 
biçimdə  işğalını  qəbul  edirdi.  Bu  işğal    sırasında    ermənilərin  qətlinə  meydan 
verilməməsinə təminat istəyirdi. Bəkir sami bəy, həmin istəyə bu cavabı vermişdi: 
-  Silahsız  ermənilərin  öldürülməsi  xəyalımızdan  belə  keçməz…  Qarsda, 
Naxçıvanda və Şahtaxtıda müsəlmanlara qarşı edilən qətlə son vermək lazımdır». 
Avqustun  14-də  Lenin  Bəkir  Sami  bəyi  qəbul  edir.  Bəkir  Sami  bəy  Sovet 
hökumətinin  Naxçıvan-Şahtaxtı  dəmir  yolunu  «Ermənistana  təslim  etməsinin 
heyrət və üzüntülərimizə səbəb olduğunu» vurğulayır. Buna münasibətini  bildirən 
Lenin  demişdi:  «Bəli,  bunda  bir  haqsızlıq  və  xəta  oldu.  Bununla  birlikdə,  məsələ 
incələnməkdə olub üç-dörd gün içərisində bir çözüm bulunacağından umutluyam». 
Avqustun 28-də Azərbaycan K(b)P MK Siyasi bürosu «Naxçıvan qəzalarında 
vəziyyət  haqqında»  məsələ  müzakirə  etdi.  N.Nərimanova  tapşırıldı  ki,  «Naxçıvan 
məsələsini prinsip  etibarilə  aydınlaşdırsın və  Ermənistanla  Azərbaycan  arasındakı 
sərhədləri  Azərbaycan  üçün  arzu  olunan  şəkildə  nəzərdə  tutsun».  Eyni  zamanda 

---