Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 112 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Çiçerinə  aşağıdakı  məzmunda  teleqram  göndərmişdi:  «Məsələni  Azərbaycanı 
qismən  təmin  edə  biləcək  belə  bir  qaydada  həll  etməyi  zəruri  sayırıq:  Qarabağ 
tamamilə və danışıqsız Azərbaycana birləşdirilir. Zəngəzur mübahisəli elan olunur. 
Qalan vilayətlər (Naxçıvan – T.K.) Ermənistana  qalır». 
Lenin  «Azərbaycanın  bütün  daxili  və  xarici  siyasətinə  rəhbərliyi» 
Orconikidzeyə  rəsmi  həvalə  etmişdi.  O  isə  rəhbərliyi  belə  həyata  keçirirdi! 
Azərbaycan rəhbərliyindən xəbərsiz nəyin Azərbaycanı «qismən təmin edəcəyinə» 
təminat  verir,  nəyi  kimə  verib-verməməyi,  nəyin  mübahisəli  elan  olunmasını 
Azərbaycan  rəhbərləri  ilə  birlikdə  deyil,  RSFSR-in  Ermənistandakı  diplomatik 
nümayəndəsi Leqran ilə həll edirdi. Bu da diqqəti  cəlb edir ki, dünən, sırağa gün 
«Zəngəzur  dərhal  Azərbaycana  birləşdirilməlidir»  deyən  Orconikidze  bu  gün 
Zəngəzuru  «mübahisəli ərazi elan edir»! Bilinmir, Orconikidze kimi təmsil edir – 
RSFSR-ini, yaxud daşnak Ermənistanını? 
Đyulun 15-də Azərbaycan K (b) P MK bürosu Orconikidze və Leqranın iştirakı 
ilə «Ermənistanla sülh haqqında məsələ» müzakirə edir. Đclasın stenoqrafik yazısı 
yoxdur.  Ona  görə  də  iclas  iştirakçılarının  konkret  mövqeləri,  orada  gedən  fikir 
mübadiləsi  və  mübarizə  haqqında  qəti  fikir  söyləmək  imkan  xaricindədir.  Yalnız 
büroda qəbul olunan qərarı izah etməklə kifayətlənməli oluruq.  
Qərara  alındı  ki,  «Qarabağ  və  Zəngəzur  Azərbaycana  birləşdirilməlidir». 
Deməli,  Orconikidzenin  Zəngəzuru  mübahisəli  ərazi  elan  etmək  təklifi  keçməyib. 
Lakin  Naxçıvan  barəsində,  çox  ehtimal,  Orconikidzenin  təklifi  və  təzyiqi  ilə 
antiazərbaycan  qərar  qəbul  edildi:  «Naxçıvandan  və  başqalarından  imtina  etmək, 
onların rus ordusu tərəfindən işğal olunmasını təklif etmək». 
Görünür, Nərimanovun 7 iyul tarixli «təlimata» barışmaz münasibəti və digər 
addımları  Moskvanın  mövqeyinə  müəyyən  təsir  etmişdi.  Moskva  Rusiya 
qoşunlarının  «Şuşa  və  Cəbrayılın  tutulması  ilə  kifayətlənib  başqa  yerləri 
tutmamaq» haqqında öz göstərişindən faktiki olaraq imtina etdi.  

---