Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 110 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Artıq  Sovet  hakimiyyəti  Ermənistanın  da  qapısını  döyürdü.  Türkiyənin 
Moskvada elçisi  Əli Fuad  Paşanın  yazdığına görə, o zamanlar Lenin özü  Türkiyə 
nümayəndələri ilə söhbətdə  demişdi ki, «həm Ermənistanın, həm də Gürcüstanın 
çox  yaxın  bir  zamanda  istədiyimiz  bir  şəklə  girəcəyinə  şübhə  yoxdur».  Əli  Fuad 
Paşa Leninin bu fikri barədə yazıb:  
«Qızıl  inqilab  liderinin  bəyanatının  ən  şayani  diqqət  nöqtəsi  Ermənistan  və 
hətta  Gürcüstanın  Sovet  Rusiyasına  iltihaq  (qatmaq,  birləşdirmək  –  T.K.) 
edəcəklərini açıqlamış olmasıdır».  
Çiçerin  yaxşı  bilirdi  ki,  Azərbaycandan  sonra  növbə  Ermənistanla 
Gürcüstanındır.  Axı,  müstəqilliyini  elan  etmiş  ölkələri  yenidən  zorla  Rusiyaya 
ilhaq etmək planının əsas müəlliflərindən biri  Çiçerin özü idi. Belə olduğu halda 
bəs nə üçün Çiçerin Ermənistanla müqavilə bağlamağı sürətləndirirdi? 
Đyulun  7-də  RK(b)P  MK  Siyasi  Bürosu  Çiçerinin  təklifi  ilə  «Qafqaz  cəbhəsi 
hərbi  inqilabi  şurasına  təlimat»  qəbul  etdi.  Nərimanova,  habelə  RSFSR-in 
Gürcüstanda,  Ermənistanda  və  Türkiyədə  diplomatik  nümayəndələri  olan  Kirova, 
Leqrana və Eliavaya göndərilən həmin sənəddə deyilirdi:  
«Hərbi vəziyyətimiz rus hissələrinin Qarabağı, Zəngəzur qəzasını, Naxçıvanı, 
Culfanı,  Şərur  və  Dərələyəz  qəzasını  tutmasına  imkan  vermədiyi  üçün  Rusiyanın 
hərbi hakimiyyət orqanları Ermənistanla Azərbaycan arasında o mübahisəli yerləri 
tutmaqla  kifayətlənməlidir  ki,  o  yerlər,  yəni  Şuşa  və  Cəbrayıl  artıq  tutulmuşdur. 
Həmin yerlərdə heç bir Azərbaycan və Ermənistan hakimiyyəti olmamalıdır» (artıq 
Cəbrayıl  da «mübahisəli ərazi» elan edilibmiş! – T.K.) 
Bunun ardınca Çiçerin teleqrafla Orconikidzeyə yazdı: «Bizə dəfələrlə deyilir 
ki, Qarabağ və Zəngəzuru Azərbaycana vermək əvəzinə bizim (Rusiyanın – T.K.) 
müvəqqəti  işğal  hakimiyyətimiz  altında  saxlamaq  Bakıda  sovet  hakimiyyətini 
sarsıdacaqdır.  Aydın  və  konkret  deyin,  nə  olub.  Əgər  söhbət  müsəlman 
millətçilərinin  qəsbkarlıq  cəhdlərinə  kömək  etməkdən  gedirsə,  bu,  pis  siyasətdir. 
Bu  yolla biz  yalnız millətçi  instinktin  inkişafına yardım  edərik,  müsavatçılara tay 
olarıq və onlara kömək edərik. Və əgər söhbət sovet hakimiyyətinin əhatə dairəsini 

---