Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 117 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Gözləmək  olardı  ki  Stalinin  iştirakı  ilə  qəbul  edilən  bu  qərarla  Naxçıvan  və 
Zəngəzur  barəsində  Azərbaycan  rəhbərliyinin,  habelə  Stalinin  rolu  nəzərə 
alınmaqla  Moskvanın  mövqeyi  qəti  müəyyənləşdi.  Lakin  noyabrın  9-da  Bakıda 
Stalin Naxçıvan barəsində ona verilən suala cavab olaraq bəyan etdi: 
«Zəngəzurun və Naxçıvanın kimə məxsus olması barədə deməliyik ki,  onları 
indiki  Ermənistan  hökumətinə  vermək  olmaz.  Lakin  orada  sovet  hakimiyyəti 
yaransa,  vermək  olar».  (Stalinin  başqa  bir  heyrət  doğurucu  bəyanatı:  «Mən 
Azərbaycanın  müstəqilliyi  tərəfdarı  deyiləm.  Kommunistlərin  bir  hissəsinin 
digərindən müstəqilliyi ola bilməz.» ) 
Bu  ikili  mövqe  Stalinin  taleyüklü  məsələyə  prinsipsiz  yanaşmasını  göstərir. 
Həm  də  guya  Naxçıvan  məsələsinin  Ermənistanın  ziddinə  həllində  Stalinin  «ən 
qaba təzyiq» etməsi barədə iddianı təkzib edir.   
Ən  başlıcası,  Stalinin  belə  cavabı  Orconikidzeyə  və  onun  tərəfdarlarına  əsas 
verirdi  ki,  sabah  Ermənistanda  Sovet  hakimiyyəti  qurulanda  Naxçıvanın  və 
Zəngəzurun Ermənistana verilməsi məsələsini yenidən qaldırsınlar.  
Belə  də  oldu.  Ermənistanda  Sovet  hakimiyyəti  elan  olunması  münasibətilə 
Azərbaycan  K(b)P MK  –sı  noyabrın  30-da  qərar qəbul  etdi.  Noyabrın 4-də  qəbul 
olunmuş  qərara  zidd  olaraq  Zəngəzurun  Ermənistana  verilməsi  elan  olundu. 
Demək  lazımdır  ki,  Zəngəzur  barəsində  bu  qərara  baxmayaraq,  Azərbaycan 
hökuməti  Zəngəzuru  Azərbaycan  tərkibində  saxlamağa  çalışmışdı.  Həmin 
istiqamətdə  axırıncı  cəhdlərdən  biri  1921-ci  ilin  mayında  edilmişdi.  Azərbaycan 
MĐK-  sı  mayın  30-da  Nərimanovun  iştirakı  ilə  «Zəngəzur  qəzasında  vəziyyət 
haqqında»  məsələ  müzakirə  edərək,  qərara  almışdı:  «Zəngəzurun  bandaları  ləğv 
olunanadək  Zəngəzur  (Qubadlı)  qəzası  üçün  Şuşada  xüsusi  inzibati-təsərrüfat 
aparatı  təşkil  olunsun,  həmin  ərazi  bandalardan  təmizlənən  kimi  dərhal  aparat 
Gorusda yerləşdirilsin». 
Bu plan niyə baş tutmadı?  Hələ istənilən səviyyədə aydınlaşdırılmayıb. 
30 noyabr tarixli qərarda Naxçıvan məsələsinə toxunulmamışdı. Lakin həmin 
qərar  əsasında  hazırlanıb  dekabrın  1-də  Nərimanov  tərəfindən  elan  edilən 

---