Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 99 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Uimzin  kitabının  rusca  variantının  MDB  məkanında  yayılması  bütün 
baxımlardan faydalı olardı) 
Haskel  ilə  Yusifbəyov  və  Xarici  Đşlər  Naziri  Cəfərov  Naxçıvanın  və  Şərur-
Dərələyəz  neytral  zonasının  yaradılmasının  əsas  müddəalarını  hazırlamışdılar. 
Yusifbəyov Haskeldən xahiş etmişdi ki, razılığa gəldikləri şərtlər imzalanmaq üçün 
yazılı şəkildə Azərbaycan hökümətinə verilsin. Sentyabrın 1-də Haskel 20 bənddən 
ibarət həmin şərtləri Tiflisdən N.Yusifbəyova göndərdi.  
Şərtlər belə idi: 
- Neytral zonanı Haskelin təyin etdiyi amerikan gubernatoru idarə edir; 
-  Yerli  hakimiyyət  (erməni  əhalisinin  çoxluq  təşkil  etdiyi  yerlər  istisna 
olmaqla) azərbaycanlıların hakimiyyətidir.  
-  Azərbaycan  və  Ermənistan  hökümətləri  dərhal  neytral  zonadan  bütün 
qoşunlarını  çıxardırlar;  Bu  şərt  bilavasitə  Ermənistana  aid  idi.  (Naxçıvanın 
bölgəsində Azərbaycanın heç bir qoşun hissəsi yox idi).  
-  Tikilməkdə  olan  Bakı-Culfa  dəmir  yolu  yalnız  Azərbaycan  hökumətinin 
nəzarəti altında olmalıdır; 
-  Ermənistan  höküməti  neytral  zonada  və  Zəngəzurda  erməni  əhalisini 
sakitləşdirmək üçün öz təsirindən istifadə etməlidir. 
 Və s.  
  Haskel şərtləri Bakıya göndərərək Yusifbəyovdan xahiş etdi ki, Azərbaycan 
hökuməti şərtləri imzalasın və sənəd onu təqdim edən zabitlə geri qaytarılsın.  
Lakin  Bakı  görüşündə  razılaşdırılmış  bəzi  məsələlər  sənəddə  əks 
etdirilməmişdi. Ona görə Baş nazir sənədi imzalamadı.  
Bu,  Ali  kamissarla  Azərbaycan  hökuməti  arasında  münasibətlərin 
gərginləşməsinə səbəb oldu.  
Sentyabrın  26-da  hərbi  nazir  Mehmandarov  və  Gürcüstanda  Azərbaycanın 
diplomatik nümayəndəsinin müavini Vəkilov Tiflisdə Haskel ilə görüşdülər.  
Mehmandarov  Haskeldən  xahiş  etdi  ki,  sursat  almaq  üçün  Azərbaycan  hərbi 
nümayəndə heyətinin Đtaliyaya getməsinə köməklik göstərsin.  

---