Neft va gaz kimyosi

Neftni tayyorlash
Neft qayta ishlash zavodiga (qayta ishlash zavodiga) tashish uchun tayyorlangan shaklda kiradi. Zavodda u mexanik aralashmalardan qo’shimcha tozalash, erigan engil uglevodorodlardan (C1-C4 fraksiyalari) gazsizlantirish va elektr tuzsizlantirish qurilmalarida (ELOU) suvsizlanishdan o’tadi.
Atmosferali xaydash
Atmosferali xaydash havo bosimida amalga oshiriladigan xaydash jarayonidir.
Neft xaydash usullariga kiradi, u yerda bir nechta fraksiyalarga bo’linadi: yengil va og’ir benzin fraksiyalari, kerosin fraksiyasi, dizel fraksiyasi va atmosferali xaydashining qoldig’i - mazutdir. Olingan fraksiyalarning sifati tijorat neft mahsulotlariga qo’yiladigan talablarga javob bermaydi, shuning uchun fraksiyalar keyingi (ikkilamchi) qayta ishlanadi.
Vakuumli xaydash
Vakuumli xaydash - bu yoqilg’i moyidan (havo xaydash qoldig’i) motor yoqilg’isi, moylar, parafinlar va serezinlar, shuningdek, neftni qayta ishlash va neft-kimyo sintezining boshqa mahsulotlariga qayta ishlash uchun mos keladigan fraksiyalarni xaydash jarayoni. Shundan so’ng qolgan og’ir qoldiq bitum va asfalt ishlab chiqarish uchun xom ashyo bo’lib xizmat qilishi mumkin bo’lgan smola deyiladi.
Ikkilamchi jarayonlar
Ikkilamchi jarayonlarning maqsadi ishlab chiqarilgan motor yoqilg’ilarining rentabelligini oshirishdan iborat bo’lib, ular neftni tashkil etuvchi uglevodorod molekulalarining kimyoviy modifikatsiyasi, qoida tariqasida, ularning oksidlanish uchun qulayroq shakllarga aylanishi bilan bog’liq.
O’z sohalarida barcha ikkilamchi jarayonlarni uch turga bo’lish mumkin:
• Chuqurlashtirish: katalitik kreking, termik kreking, visbreking, kechiktirilgan kokslash, gidrokreking, bitum ishlab chiqarish va boshqalar.
• Yangilash: riforming, gidrotozalash, izomerizatsiya va boshqalar.
• Boshqalar: neft qazib olish, alkillanish, aromatik uglevodorodlarni ishlab chiqarish va boshqalar.
Katalitik krekingda, neftni to’g’ri xaydash natijasida olingan distillatdan oktan soni yuqori bo’lgan benzin olinadi. Bu jarayon albatta turli katalizatorlar (amorf silikatlar kristall steolitlar va boshqalar) ishtirokida atmosfera bosimiga yaqin bosimda 723-798 K haroratda olib boriladi. Bunda juda ko’p xil gidrolitik birlamchi va ikkilamchi reaksiyalar boradi.
Birlamchi reaksiyalar quyidagilar:

1. 
   Parafin uglevodorodlarining parchalanish reaksiyasi (destruksiya) bunda to’yingan va to’yinmagan kichik molekulyar massali uglevorodlar hosil bo’ladi: