Neft va gaz kimyosi

4-rasm. Kerosinni krekinglash asbobi.
Riforming - katalitik krekingning bir ko’rinishi bo’lib, u yuqori oktan soniga ega bo’lgan benzin olish yoki individual aromatik uglevodorodlar olish uchun foydalaniladi. Buning uchun xom ashyo oktan soni past bo’lgan (303-353 K haroratda qaynab bug’lanib uchib ketadigan) benzin hisoblanadi yoki gaz kondensatidan foydaniladi. Bunda bifunksional katalizatorlar sifatida molibden, platina, xrom, nikel metallari va ularning oksidlari ishlatiladi. Bu xil katalizatorlar gidrogenlanish-degidrogenlanish reaksiyalarini ham, izomerlanish reaksiyalarin ham tezlashtiradi. Riforming 773-973 K haroratda olib boriladi.
Riformingda asosan quyidagi reaksiyalar boradi:
1. Uglevodorodlarning parchalanishi;
2. Olti a’zoli naftenlarning aromatik birikmalarga degidrogenlanishi;

3. 
   Parafinlarning izomerlanishi;
   
4. 
   Besh - a’zoli naftenlarning degidroizomerlanishi;
   
5. 
   Parafinlarning degidrogenlanib olefinlar, diolefinlar va atsetilenlar hosil qilishi;
   
6. 
   Gidrokrekinglanish.
   

Bulardan tashqari ma’qul bo’lmagan ikkilamchi reaksiyalar ham boradi. Ular uglevodorodlarning molekulyar massasini ortishi bilan boradigan reaksiyalardir. Masalan, to’yinmagan va aromatik uglevodorodlar zichlashuvi, kondensatsiya reaksiyalari hamda olefin va diolefinlarning polimerlanish reaksiyalari.
Katalitik riforming yordamida past oktanli benzindan to 90% gacha yuqori oktanli tarkibida 50% gacha aromatik uglevodorodlar saqlovchi benzin olinadi
Katalitik riforming - neft mahsulotlarini katalitik aromatizatsiya qilish (aromatik uglevodorodlar hosil bo’lish reaktsiyalarining o’tishi natijasida arenlar tarkibining ko’payishi). Qaynatish oralig’i 85-180 °C bo’lgan benzin fraksiyalari islohotga duchor bo’ladi. Riforming natijasida benzin fraksiyasi aromatik birikmalar bilan boyitiladi va benzinning oktan soni taxminan 85ga ko’tariladi. Natijada reformat deb ataladigan mahsulot avtomobil benzinini ishlab chiqarish uchun komponent sifatida va xom ashyo sifatida ishlatiladi. benzol, toluol va ksilen kabi individual aromatik uglevodorodlarni olish.
Gidrotozalash.
Gidrotozalash - yuqori bosim va haroratda vodorod ta’sirida moddalarning kimyoviy o’zgarishi jarayoni. Neft fraksiyalarini gidrotozalash tijorat neft mahsulotlari tarkibidagi oltingugurt birikmalarini kamaytirishga qaratilgan. Yon ta’siri to’yinmagan uglevodorodlarning to’yinganligi, qatron (smola)lar, kislorod o’z ichiga olgan birikmalar tarkibining kamayishi, shuningdek uglevodorod molekulalarining gidrokrekingi. Bu eng keng tarqalgan neftni qayta ishlash jarayoni.
Katalitik kreking - yuqori oktanli benzin va to’yinmagan gazsimon uglevodorodlarning tarkibiy qismini olish uchun neft fraksiyalarini termal katalitik qayta ishlash jarayoni hisoblanadi.
Katalitik kreking uchun xom ashyo atmosfera va engil vakuumli gazoyli bo’lib, bu jarayonda og’ir uglevodorodlarning molekulalari bo’linadi, bu ularni yoqilg’i ishlab chiqarish uchun ishlatishga imkon beradi. Krekking jarayonida ko’p miqdorda gazsimon alkanlar (propan - butan) ajralib chiqadi, ular alohida fraksiyalarga bo’linadi va ko’pincha neftni qayta ishlash zavodining o’zida uchinchi darajali texnologik jarayonlarda qo’llaniladi. Krekingning asosiy mahsulotlari pentan-geksan fraksiyasi (gaz benzini deb ataladi) va krekingli neft bo’lib, ular avtomobil benzini komponentlari sifatida ishlatiladi. Krekingdan keyin qoldiq yoqilg’i moyining tarkibiy qismidir.
Gidrokreking - bu uglevodorod molekulalarini vodorodning ortiqcha qismiga bo’lish jarayoni. Gidrokrekingning xom ashyosi og’ir vakuumli gazoyli (vakuumli xaydashning o’rta qismi). Vodorodning asosiy manbai benzin fraksiyalarini isloh qilish jarayonida hosil bo’lgan vodorodli gazdir. Gidrokrekingning asosiy mahsulotlari dizel yoqilg’isi va shunday deb ataladi. gidrokreking benzini (motor benzinining komponenti).