Neft va gaz kimyosi

Kokslash - bu og’ir fraksiyalar va ikkilamchi jarayonlar qoldiqlaridan neft koksini olish jarayoni.
Izomerizatsiya bu - oddiy uglevodorodlardan uglevodorod izomerlarini (izobutan, izopentan, izoheksan, izoheptan) olish jarayoni. Jarayonning maqsadi neft-kimyo ishlab chiqarish uchun xom ashyo (n-pentandan izopentan, MTBE va izobutandan izobutilen) va avtobenzinning yuqori oktanli komponentlarini olishdir.
Alkillanish - bu organik birikma molekulasiga alkilning kiritilishi. Alkillashtiruvchi moddalar odatda alkilgalogenidlar, alkenlar, epoksi birikmalar, spirtlar, ba’zan aldegidlar, ketonlar, efirlar, sulfidlar, diazoalkanlardir.
6.Neftning kimyoviy tarkibi.
Neft xom-ashyosi besh element - C, H, S, O va Ndan iborat murakkab moddalar bo’lib, bu elementlarning tarkibi 82-87% uglerod, 11-15% vodorod, 0,01-6% oltingugurt, 0-2 orasida o’zgarib turadi, 0-2% kislorod va 0,01-3 % azot.
Uglevodorodlar neft va tabiiy gazning asosiy tarkibiy qismidir. Ulardan eng oddiyi metan CH₄ tabiiy gazning asosiy komponentidir. Barcha uglevodorodlarni alifatik (ochiq molekulyar zanjirli) va siklik, uglerod bog’larining to’yinmaganlik darajasiga ko’ra - parafinlar va sikloparafinlar, olefinlar, asetilenlar va aromatik uglevodorodlarga bo’lish mumkin.
Parafin uglevodorodlar (umumiy formulasi C_nH_2n+2) nisbatan barqaror va kimyoviy oʻzaro taʼsir oʻtkazishga qodir emas. Tegishli olefinlar (CnH2n) va asetilenlar (C_nH_2n–2) yuqori kimyoviy faollikka ega: mineral kislotalar, xlor va kislorod ular bilan reaksiyaga kirishib, uglerod atomlari orasidagi qoʻsh va uchlik bogʻlanishlarni uzib, ularni oddiy yagonalarga aylantiradi; ehtimol, ularning yuqori reaktivligi tufayli bunday uglevodorodlar tabiiy neftda yo’q. Ikki va uch marta bog’langan birikmalar yuqori haroratda parafinli uglevodorodlarni yo’q qilish paytida vodorodni olib tashlash jarayonida kreking jarayonida hosil bo’ladi.
Ko’pgina yog’larning muhim qismini sikloparafinlar tashkil qiladi. Ularda uglerod va vodorod atomlarining nisbiy soni olefinlar bilan bir xil. Sikloparafinlar (naftenlar deb ham ataladi) olefinlarga qaraganda kamroq reaktiv, ammo ochiq zanjirli parafinlarga qaraganda ko’proq reaksion qobiiyatga ega. Ko’pincha ular qayta ishlanmagan neftdan olinadigan benzin, kerosin va nafta kabi past xaroratda qaynaydigan distillatlarning asosiy tarkibiy qismi bo’ladi.
Aromatik uglevodorodlar siklik tuzilishga ega; sikllar bitta va qo’sh bog’lar bilan navbatma-navbat bog’langan oltita uglerod atomidan iborat. Ko’mir smolali distillatlardan olingan engil neft mahsulotlarida aromatik uglevodorodlar birlamchi va krekingli neft distillatlariga qaraganda ko’proq miqdorda mavjud. Ular benzinning bir qismidir. E’tiborli ya’ni iqtisodiy arziydigan miqdorda bunday birikmalar faqat ba’zi qayta ishlanmagan neftlarda, masalan, O.Borneo (Kalimantan) konlarida mavjud. Ularni katalizatorlar va yuqori haroratlar yordamida neft siklogeksanlarini gidrogenlash orqali olish mumkin.