Neft va gaz kimyosi

5.Neftni qayta ishlash va tozalash.
Neftni qayta ishlash (neftni qayta ishlash) - neft mahsulotlarini, birinchi navbatda, har xil turdagi yoqilg’i (avtomobil, aviatsiya, qozonxona va boshqalar) va ularning neftini keyinchalik kimyoviy qayta ishlash uchun xom ashyoni ishlab chiqarish jarayonidir.[5]
Birlamchi jarayonlar
Birlamchi qayta ishlash jarayonlari neftdagi kimyoviy o’zgarishlarni anglatmaydi va uning fraksiyalarga fizik ajralishini anglatadi. Birinchidan, sanoat moyi qazib olingan neftni neft gazidan, suvdan va mexanik aralashmalardan tozalashning birlamchi texnologik jarayonidan o’tadi - bu jarayon neftni birlamchi ajratish deb ataladi.
Kimyoviy qayta ishlash bu destruktiv usul bo’lib, turli neft fraksiyalari tarkibini maqsadga muvofiq ravishda o’zgartirish imkonini beradi. Natijada kerakli komponentlar miqdori, masalan, benzinning oktan soni va miqdori, aromatik va to’yinmagan uglevodorodlar miqdori keskin darajada ortadi. Neft mahsulotlarining termik krekingi g’oyatda muhim bo’lib, ulardan biri pirolizdir.
Yuqori haroratli piroliz. Termik krekingning eng qattiq shaklidir. U 943-993 K haroratda atmosfera bosimiga yaqin bosimda olib boriladi. Piroliz motor yoqilg’isi, yuqori oktan sonli benzin, ko’p miqdorda gazlar va aromatik uglevodorodlar olish uchun o’tkaziladi. Bunda xom ashyo turli gazlar, benzin-ligroinli fraksiya, kerosin va hokazolar bo’ladi.
Pirolizda 50% gacha gazlar (asosan propilen, diolefinlar, metan, etan, vodorod) olinadi. Pirolizning suyuq mahsulotlari (smolalari) juda ko’p aromatik uglevodorodlar saqlaydi va ular turli fraksiyalarga: yengil moy 348 K gacha, naftanli moy-348-523 K gacha, yashil moy 523-623 K gacha, qoldiq 623 K gacha kabilarga ajratiladi.
Yengil moy fraksiyasi rektifikatsiyalanib benzol, toluol, ksilollar va pirobenzol ajratib olinadi.
Pirolizda birlamchi va ikkilamchi reaksiyalar boradi:
Birlamchi kimyoviy reaksiyalar quyidagilar:
1. Parafin uglevodorodlarining parchalanishi;
2. Olefinlarning neftinlarga qayta guruhlanishi;
3.Naftenlarning degidrogenlanib, aromatik utlevodorodlarga aylanishi:
C₆H_12 C₆H₆+3H₂
4. Aromatik utlevodorodlarning dealkillanishi.
C₆H₅– CH₂- CH₂ – CH_{3 } C₆H₅ - CH=CH₂
Ikkilamchi reaksiyalar quyidagilar:
1. Olefin va diolefinlarning polimerlanishi;
2. Diolefinlarning alkenlar bilan kondensatsiyalanib, uglevodorodlarni hosil qilishi;
3. Aromatik uglevodorodlarning alkenlar bilan alkinlanishi;
4. Aromatik va siklogeksanli uglevodorodlarning diyenlar bilan kondensatsiyalanib naftalin, antraksen va ularning gomologlari va koks hosil qilishi.