―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

13.7-rasm. Surkovlarni davriy ishlab chiqarish qurilmasining texnologik sxemasi: 
1-reaktor; 2-dozirovka nasoslari; 3,5-xom-ashyolarni qabul qilgichlar; 6-gomogenizatsiya 
klapani; 7-nasoslar; 8-kondensator; 9-qirg‗ichli sovutgich; 10-vakuum nasos; 11-
aralashtirgich; 12-gomogenizatsiya, fil‘trlash va deaeratsiyalash qurilmasi; 13,15-yig‗gich-
to‗plagich; 14-reologik xossalarni nazorat qilish uchun qurilma. 
Namlikni to‗liq chiqib ketganligi reaksiya aralashmasining tarkibi 
bo‗yicha nazorat qilinadi. Jarayonni davom ettirish surkovning turiga bog‗liq 
bo‗ladi. Agarda surkov gomogenezatsiyaga mahkum etilmaganda, sovunli-
moyli konsentrat moyni qoldig‗ini yupqa qatlamda jadal qorishtirishga uzatish 
orqali sovutiladi, undan keyin esa surkov to‗g‗ridan-to‗g‗ri taraga yoki 
to‗plagichga (13,15) yo‗naltiriladi. Xuddi shu shaklda gidratlangan kal‘siyli 
surkovlar (solidollar) tayyorlanadi; reaktorning yengini chuqur sovutish uchun 
xladagent uzatiladi. Qo‗yma, kompleks kal‘siyli va boshqa surkovlar uchun 
jarayon davom ettiriladi. Sovunli-moyli konsentrat to‗xtovsiz qorish orqali 
termik ishlov berish haroratigacha (200-250°С) qizdiriladi, qaysiki uni 0,5 dan 

---

513 
1,5 soatgacha ushlab turiladi. Keyin esa qoruvchi qurilmada ishlayotgan 
qurilmaga moyning qoldiq qismi yupqa oqim bilan uzatiladi va reaktordagi 
harorat 175-180°С gacha pasaytiriladi. 
Bunda eritma shu haroratda texnologik xarita o‗rnatilgan vaqt davomida 
(bir soat chegarasida) ushlab turiladi. Qo‗shimcha ravishda eritma 160-165°С 
gacha sovutiladi, keyin esa dozirovkali nasos (2) yordamida aralashtirgichdan 
(11) qo‗shilma moyda oldindan sovutilib uzatiladi. Agarda qo‗shilma termik 
nobarqaror va yuqori haroratni ushlab turolmaganda unda u ikkinchi 
pog‗onadan keyin 10-110°Сgacha sovutiladi. 
Surkov qirg‗ichli sovutgichda qaytadan (9) 50-60°С haroratda sovitiladi, 
ko‗ylakka qirg‗ichli - > sovutish qurilmasi-» qirg‗ichli apparat yopiq 
sirkulyatsiya tizimidagi -3 - 5°С xladagentda sovutilgan suv uzatiladi. Yopiq 
tizimdagi sovutish faqat suvni chuqur tozalash jarayonida qo‗llaniladi. Yopiq 
tizimda namokobni xladagent sifatida -10-15°С manfiy haroratda qo‗llash 
devorli qatlamlarda mahsulotning qovushqoqligi keskin kuchayganda qabul 
qilish maqsadga muvofiq emas. 
Surkov ketma-ket gomogenizator, fil‘tr va deaerator (12-qurilma) orqali 
o‗tib yig‗gich-to‗plagichga (15) kirib keladi va undan taraga qadoqlanadi. 
Kondensatsiyalanmagan mahsulot yig‗gich-to‗plagich (13) orqali qayta 
ishlashga qaytadi yoki qurilmadan chiqariladi. 
Texnologik davriy sxemada siklni reagentlarni birgalikda dozirovkali 
nasoslar yordamida uzatish orqali (bunda reaktor oldidan aralashtirgich 
o‗rnatiladi) qisqartirish mumkin hamda issiqlik almashtirgich orqali qo‗shimcha 
issiqlik kiritib suvsizlantirish vaqti ham kamaytiriladi. Davriy jarayon universal 
bo‗lib, berilgan qurilmada har qanday sovunli va uglevodorodli surkovlarni olib 
borish imkoniyati mavjud. Eng so‗nggisini qurilmaning birinchi seksiyasida 
ishlab olish mumkin: qattiq uglevodorodlar suvsizlantirilgandan keyin (parafin, 
serezin yoki petrolatum) 105 - 110°С da moyda eritiladi keyin esa sovutiladi 
(qoidasiga muvofiq to‗g‗ridan-to‗g‗ri tarada yoki uni maxsus sovutish 
barabaniga to‗kiladi). Bu ko‗rsatilgan texnologiya yordamida bir yilda 1000 

---

514 
t.dan 2000 t.gacha surkov moylarini ishlab chiqarish mumkin.