―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

13.6. Sovunli surkovlarni ko‗p tarmoqli to‗xtovsiz ishlab chiqarish 
qurilmasi
Ko‗p tarmoqli to‗xtovsiz ishlab chiqarish qurilmasini davriy va to‗xtovsiz 
usullari afzal hisoblanadi, sovunli surkovlarni ishlab chiqarish spetsifikasi 
hisobga olinadi va tayyor mahsulotlarni opitimal sifatda ishlab chiqarishni 
maksimal imkoniyatini ta‘minlaydi. Bu qurilma yordamida stearin va 12-
oksistearin kislotalarda tabiiy va sintetik moylar asosida har qanday turdagi 
sovunli surkovlarni ishlab chiqarish hisoblanadi. Yoyilish muhiti sifatida neftli 
va sintetik moylardan foydalanish mumkin hamda ularni (uni qo‗llash sohasi, 
surkovlarni qo‗llash va unga qo‗yilgan talablarga bog‗liq holda) aralashmasidan 
foydalanish mumkin. 
Qurilmaning asosiy seksiyalariga quyidagilar kiradi: xom-ashyoni 
tayyorlash va namlangan sovunli-moyli reaksiya aralashmasini tayyorlash; suvni 
bug‗lantirish va quyuqlashtirgichni moyda termik-mexanik yoyish; eritmani 
sovutish va kristallizatsiyalash; pardozlash jarayonlari. Yarim mahsulotlarni va 
tayyor surkovlarni sifatini nazorat qilish uchun zamonaviy jihozlar va 
qurilmalarni texnologik sxemasi 13.9-rasmda keltirilgan. 
Tayyorlangan xom-ashyolarning komponentlari qabul-qilgichlardan 
dozirovka nasoslari (6) yordamida katta aylantirish qorigichli reaktorga (1) 
beriladi, u yerda kam qovushqoqli suspenziyani jadal qorishishini yaratishni 
imkoniyat bo‗ladi.

---

517 
13.9-rasm. Sovunli surkovlarni ko‗p tarmoqli to‗xtovsiz ishlab chiqarish qurilmasining 
texnologik sxemasi:
1
,15-reaktorlar; 2-nasoslar; 3-5-xom-ashyolarni qabul qilgichlar; 6-dozirovka 
nasoslari; 7-gomogenlash klapanlari; 8-рН-metr; 9-bug‗lantirish apparati; 10-kondensator; 
11-quvurli issiqlik almashtirgich; 12-nam-o‗lchagich; 13-vakuum nasos; 14-qirg‗ichli 
qizdirgich; 16-aralashtirgich; 17-qirqichli sovutgich; 18,21-yig‗gich-to‗plagich; 19-
gomogenlash, fil‘trlash va deaeratsiyalash qurilmasi; 20-reologik xossalarini nazorat qilish 
qurilmasi. 
 
 
Sovunlangan reaksiya aralashmasi parallel harakatlanuvchi reaktorlarning 
(1) birida o‗zgaruvchan holda tayyorlanadi, dozirovka nasosi (6) yordamida 
bug‗lantirish apparatiga (9) beriladi. Issiqlik almashtirgich (11) orqali keladigan 
aralashmani ko‗p karrali sirkulyatsiyasi yordamida vakuumda aralashma to‗liq 
suvsizlantiriladi. Namning tarkibi nam o‗lchagich (12) yordamida nazorat 
qilinadi.
Suvsizlantirilgan aralashma sirkulyatsiya konturidan nasos (6) yordamida 
qirg‗ichli qizdirgich (14) (suvsizlantirilgan mahsulotning yuqori qovushqoqligi 
hisobiga) orqali reaktorga (15) termik ishlov uchun qayta haydaladi. 

---

518 
Reaktor qirg‗ichli-parrakli qoruvchi qurilma bilan jihozlangan. Reaktorda 
(15) surkovga termik ishlov berishda haroratning qiymati vaqtni texnologik 
xaritasi bo‗yicha nazorat qilinadi. Undan keyin qotiruvchi qurilmada ishlayotgan 
apparatga moyning qolgan qismi haydaladi. Aralashmaning harorati 175 - 
185°С gacha pasaytiriladi, shunday haroratda izotermik kristallashtirish olib 
boriladi. Agarda surkovni qisman 160-165°С gacha sovutish talab qilinsa, keyin 
nasos (6) yordamida aralashtirgichd an (16) qo‗shilma kiritiladi. Qo‗shilma 
konsentratini uzatish birinchi pog‗onada sovutgichda (17) sovitilgandan keyin 
beriladi. Shu bilan reaktorda (15) davriy sikl tugallanadi. Undan keyin 
reaktorning (15) tarkibidagi dozirovka nasosi (6) yordamida qirg‗ichli 
sovutgichga (17), qurilmaga (19) (gomogenizatsiyalash, fil‘trlash va 
dearatsiyalash) va yig‗gich-to‗plagichga (21) tayyor surkov beriladi. Surkovning 
sifati qurilma (20) yordamida nazorat qilinadi. Konditsiyalanmagan surkov 
to‗plagichda (18) yig‗iladi, u yerdan qo‗shimcha ishlovga berilishi mumkin. 
Davriy ishlaydigan reaktorlarning soni (15) va ularni hajmi shunday 
tartibda tanlanadiki, belgilangan ishlab chiqarishda suvsizlantirish tugunining 
to‗xtovsiz ishini ta‘minlashi hamda reaktordagi (15) hamma apparatlarni ishi 
ta‘minlansin. Qurilmaning ishlab chiqarish unumdorligi 2 ming.t.dan 10 
ming.t.gacha /yil.