Nizami SÜleymanov

 
§ 1.4. İmperatorluğun yaradılması 
Azərbaycan Səfəvi dövlətini yaradandan sonra siyasi 
vəziyyət Şah İsmayılın qarşısında daha geniş vəzifələr qoymuş-
du. O, hakimiyyətə Ağqoyunlu Uzun Həsənin varisi kimi gəl-
mişdi. Əlvənd Mirzə məğlub olsa da Ərzincanda yeni döyüş 
üçün hazırlıq işləri aparırdı. Ağqoyunlu Murad Mirzə qızıl-
başlara zərbə vurmağa hazırlaşırdı. Bir çox feodal hakimlər 
müstəqillik iddiası ilə hərəkət edirdilər. Şah İsmayıl və onun 
əmirləri Azərbaycan dövlətinin qüdrətini daha da artırmaq və 
ərazilərini genişləndirmək üçün tədbirlər görürdülər. İran, İraq, 
Kürdüstan və Kiçik Asiyadakı tərəfdarlarını öz ətrafında 
birləşdirirdilər. 
Əlvənd Mirzə Təbrizlə Şərqi Anadolu arasında köç və 
ziyarət yollarını bağlayaraq qızılbaş tərəfdarlarının Təbrizə 
gəlmələrinə imkan vermirdilər. Şah İsmayıl 1502-ci ilin ya-
zında Ərzincana yürüş etdi. Əlvənd Mirzənin Təbrizə doğru 

---

20 
hərəkət etdiyi haqda məlumat aldıqda 1502-ci ilin avqustunda 
Təbrizə qayıtdı. Şah İsmayılın gəldiyindən xəbər tutan Ə lvənd 
Mirzə Ucandan Bağdada qaçdı. Beləliklə Əlvənd Mirzə 
tərəfindən yaranan təhlükə aradan qaldırıldı. 
Şah İsmayıl Murad Mirzə ilə müharibə etmək fikrində 
deyildi. Ona görə də 1503-cü ilin yazında müridi Qənbər ağanı 
Murad Mirzənin yanına göndərib, ağqoyunlularla qohumluq 
əlaqələrini xatırladaraq itaət etməsini, əvəzində İraq-i Əcəmin 
bir hissəsini ona təklif etdi. Murad Mirzə bu təklifi qəbul 
etmədi. 
1503-cü ilin yayında Şah İsmayıl Qızılüzən çayını ke-
çərək Həmədan yaxınlığında Almaqulağı deyilən yerdə 12 
minlik ordusu ilə düşərgə saldı. Sultan Muradın 70 minlik or-
dusu ilə qarşı-qarşıya durdu. 1503-cü il iyun ayının 21-də səhər 
tezdən Murad 10 min nəfərlik döyüşçüsü ilə Səfəvilərin ordusu 
üzərinə hücuma keçdi. Az müddət ərzində onun ordusu dar-
madağın edildi. O, ordunun sağ və sol cinah hissəsini döyüş 
meydanına gətirdı. Şah İsmayıl da ordusunun cinah hissələrinə 
döyüşə başlamağı əmr etdi. Müharibə günün yarısına kimi 
davam etdi. Sultan Murad məğlubiyyətə uğrayaraq sağ qalmış 
döyüşçüləri ilə qaçdı. Qızılbaşlar Şiraz istiqamətində hərəkət 
edərək Şirazı ələ keçirdilər. 
Murad Mirzənin məğlubiyyəti ilə Fars və İraq-i Əcəmin 
böyük bir hissəsi ələ keçirildi və Ağqoyunlu səltənətinə son 
qoyuldu. 1503-cü ildə qızılbaşlar İsfahan, Kaşan və Qum şəhər-
lərini də ələ keçirdilər. 1504-cü ildə Yəzd şəhəri də tutuldu. 
1506-1508-ci illərdə qızılbaşlar Bağdad da daxil olmaqla 
Diyarbəkir, Xilat, Bidlis, Ərciş və Ərəb İraqını işğal etdilər. 
1508-ci ildə Xorasan istisna olmaqla bütün İran torpaqları 
Səfəvilərin hakimiyyəti altına keçdi. 
I Şah İsmayıl özünü babası Uzun Həsənin varisi hesab 
edir və Ağqoyunlu dövlətinə aid olan əraziləri geri qaytarmağa 
çalışırdı. Diyarbəkir bölgəsini də ələ keçirməyə çalışırdı. İsma-
yıl Məhəmməd xan Ustaclını Diyarbəkir hakimi təyin etmişdi. 

---

21 
Anadolu xanlarından olan Məhəmməd Ustaclı yeddi qardaş 
olub İsmayıla sədaqətli idilər. İsmayıl ikinci bacısını ona ərə 
vermişdi. Hesnkif hakimi Sultan Xəlil könüllü olaraq İsmayılın 
yanına gəlib, qızılbaş papağı geyinib ona tabe olacağına and 
içmişdi. İsmayıl onun əmirliyini təsdiq edib bacılarından birini 
ona ərə vermişdi. Lakin Xəlil İsmayıla tabe olmaqdan boyun 
qaçırır, bütün Diyarbəkir bölgəsini özünə tabe etməyə çalışırdı. 
Osmanlı torpaqları və Misir arasındakı sərhəd zonasında 
yerləşən Zülqədər oğulları bəyliyi (1339-1521) ilə Səfəvilər 
arasında münasibətlər kəskinləşirdi. Zülqədər oğlu Əlaüddövlə 
dəfələrlə Diyarbəkirə yürüşlər təşkil edib Urfa şəhəri və ətraf 
ərazilərdə qarətlər törədirdilər. Onlar Xarput şəhərini də ələ 
keçirmişdilər. Əlaüddövlə bəy Əlvənd Mirzənin ölümündən 
(1505) sonra ona sığınmış Ağqoyunlu şahzadələrini Diyar-
bəkirə yürüşə təhrik və kömək edərək Amid, Mardin və bir sıra 
yerləri ələ keçirmişdi. Çox keçmədən Ə mir bəy (Ə lvənd Mir-
zənin bəylərbəyi) onları məğlubiyyətə uğradaraq həmin əra-
zilərdə öz mövqeyini möhkəmlətmişdi. Ə mir bəy İ Şah İsma-
yılın hakimiyyətini qəbul etmişdi. 
I Şah İsmayıl Əlaüddövlənin Diyarbəkirdə marağına 
birdəfəlik son qoymaq üçün Ərzincana gedərək hazırlıq işləri-
nə başlayır. 
İsmayıl Ərzincanda olarkən Qulu bəyi Osmanlı sarayına, 
Zəkəriyyə bəyi isə Misir Məmlükünün yanına göndərdi ki, 
onların ərazisini tutmaq fikrində deyil. O, Osmanlı Sultanından 
Əlaüddövlə ilə döyüşmək üçün onun ərazisindən keçməyə icazə 
istədi. İsmayıl Osmanlı ərazisindən keçərək Qeysəriyyə yolu ilə 
hərəkət etdi. Əlaüddövlə kömək üçün Osmanlı Sultanına və 
Misir Məmlüklərinə müraciət etdi. Xarput ələ keçirildi. Ə mir 
bəy ətrafı ilə İsmayılın hüzuruna gələrək itaət etdi. Mosullular 
İsmayılın tərəfinə keçərək qızılbaşlığı qəbul etdilər. Diyarbəkir 
bölgəsi tam İsmayılın idarəsi altına keçdi. Elbistan qarət və 
talan edildi. Qızılbaşlar Ə laüddövlənin paytaxtı Mərəşə doğru 
irəlilədilər. Əlaüddövlə hündür dağlara çəkilmişdi. Oraya gedib 

---

22 
çatmaq üçün dar keçidlər çətinlik törədirdi. İsmayıl Səfəvi 
ordusuna hücum edən Əlaüddövlənin oğlanlarını ələ keçirib 
öldürtdürdü. Ustaclı Məhəmməd Əlaüddövlənin ordusunu bir 
neçə dəfə məğlub etməklə böyük rəşadət və hünər göstərdi. I 
Şah İsmayıl Elbistana qədər gəlsə də ərzaq çətinliyi, qar, yağış 
yağması və soyuqların düşməsi ilə əlaqədar olaraq oranı tərk 
etdi.