Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti meliyeva shohida maksudovna
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3 KIRISH O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi” talablari asosida yoshlarni komil inson, barkamol shaxs qilib tayyorlash, uzluksiz ta’lim tizimining hamma bosqichlarida yuksak ma’naviyatli shaxsni shakllantirish pedagogik muammo sifatida o‘rganilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisida hamda 2009 yilning yakunlari va 2010 yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida mamlakatni rivojlantirish, modernizatsiya qilishning to‘g‘ri tanlangan strategiyasi, qabul qilingan 2009- 2012 yillarga mo‘ljallangan inqirozga qarshi choralar dasturini bajarish borasida 2009 yilda kuch va imkoniyatlarni safarbar qilinishi tufayli global inqirozning oqibatlari va tahlidlariga nafaqat bardosh berishga, balki iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirishning barqaror sur’atlarini, xalq bardamligi va farovonligini oshirishni ta’minlashga muvaffaq bo‘lganligi qayd etildi. Uzluksiz ta’lim tizimini mazmunan modernizatsiya va ta’lim-tarbiya samaradorligi yangi sifat darajasiga ko‘tarish masalasida maktabgacha ta’lim to‘g‘risida gap ketar ekan, avvalambor, uning huquqiy-me’yoriy ba’zasini ta’minlovchi rasmiy hujjatlarga murojaat qilish lozim. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 25 oktyabrdagi 225-sonli “Maktabgacha ta’lim sohasidagi huquqiy-me’yoriy hujjatlarni tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori bilan maktabgacha ta’lim muassasalari mustaqil yuridik shaxs sifatida faoliyat ko‘rsatmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi Vazirligi Hay’at majlisining 2009 yil 28 sentyabrdagi 10/4-HQ – sonli Qarori bilan tasdiqlangan “Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talabalari” va “Maktabgacha ta’lim Konsepsiyasi”da ta’lim jarayoni va uning samarasiga doir me’yor va mezonlari ishlab chiqildi. 4 O‘zbekiston Respublikasining nogironlarga nisbatan olib boriladigan davlat siyosati “O‘zbekiston Respublikasida nogironlarning ijtimoiy himoyalanishi to‘g‘risida”gi Qonuni bilan 1991 yili belgilandi. Bu qonun aholining mazkur guruhiga boshqa fuqarolar bilan teng asosda to‘laqonli hayot kechirish, jamiyat iqtisodiy va siyosiy hayotida faol qatnashish, shuningdek, o‘zining fuqarolik majburiyatlarini bajarishga yordam beradigan imkoniyat va shart-sharoitlar yaratish maqsadida huquq va manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha tadbirlar tizimini ko‘zda tutadi. Mazkur qonun Respublikamiz mustaqilligini qo‘lga kiritgandan keyin tez vaqt ichida qabul qilindi va umuman olganda davlat bilan aholi sog‘ligini himoya qilish, nogironlikni oldini olish va nogironlarning jamiyat hayotiga singishib ketishi uchun shart-sharoitlar yaratishga safarbar qilingan ijtimoiy jamiyatlar o‘rtasidagi munosabatlarni yo‘lga qo‘yadigan dastlabki jiddiy huquqiy hujjatlardan biri hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Davlat maxsus maktabgacha ta’lim muassasalarining faoliyatini takomillashtirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi 2010 yil 18 iyun 117-son Qarorining 2-bandiga muvofiq “maxsus maktabgacha ta’lim muassasalarining sonini, ularning ixtisoslashuvi va joylashuvini qayta ko‘rib chiqqan holda, shuningdek, jismoniy yoki aqliy rivojlanishida turli nuqsonlar bo‘lgan bolalar kontingentidan kelib chiqib maqbullashtirish” ko‘zda tutilgan bo‘lib, bu og‘ir nutq kamchiligiga ega bo‘lgan bolalar bilan ishlash metodlari va vositalarini ham qayta ko‘rib chiqishini va takomillashtirishni talab qiladi. “Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga quyiladigan davlat talablari” bola shaxsi rivojlanishining to‘rtta turi asos qilib olingan: jismoniy, ijtimoiy-hissiy, nutq hamda o‘qish va yozishga tayyorlashdan iborat bo‘lib, uyg‘unlikda bola rivojlanishining yaxlitligini tashkil etadi. 2014 yilni “Sog‘lom bola yili” deya nomlanishi va shu munosabat bilan davlatimiz qabul qilgan Dastur bolalar tarbiyasi borasidagi ishlarni yanada yangi bosqichga ko‘tarmoqda. 5 Prezidentimiz bu masalaga qaratilgan ma’ruzasida bolaning jismoniy va psixologik rivojlanishidagi eng asosiy davr maktabgacha tarbiya davri ekanligi alohida qayd etildi. Mamlakatimizda mustaqillikning dastlabki yillaridanoq navqiron avlodni jismonan sog‘lom, ma’nan etuk, intellektual salohiyatli shaxslar qilib tarbiyalashga alohida e’tibor qaratilayotir. Prezidentimiz bu masalaga qaratilgan ma’ruzasida bolaning jismoniy va psixologik rivojlanishidagi eng asosiy davr maktabgacha tarbiya davri ekanligi alohida qayd etildi. Prezidentimizning aytishicha: “Mustaqillikning birinchi yillaridan boshlab yurtimizda sog‘lom ona – sog‘lom bola masalasi davlat siyosatining ustivor yo‘nalishiga aylangani, keng ko‘lamli umummilliy dasturlarimiz doirasida amalga oshirilayotgan ulkan ishlarimiz jahon miqyosida ham tan olingani sizga ma’lum. Ayni vaqtda bugungi shiddatli zamon, hayotning o‘zi yosh avlod tarbiyasi borasida oldimizga yangi-yangi, o‘ta muhim va dolzarb vazifalarni qo‘ymoqda” 1 . Bu harakatlar jamiyatimizning teng huquqli a’zosi bo‘lgan rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarga ham tegishlidir. Bu toifadagi bolalarni maktabgacha yoshidanoq sog‘lig‘ini yaxshilash, jismonan rivojlantirish, ta’limdagi imkoniyatlarini kengaytirish hozirgi kunning dolzarb masalalaridan biridir. Bunda albatta, maktabgacha tarbiya muassasalarida ta’lim-tarbiya ishlarining samaradorligini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Maktabgacha yosh davri – bu bola rivojlanishining eng samarali va jadal jarayonidir. Shuning uchun maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalarning qobiliyatlarini o‘z vaqtida aniqlanishi, o‘rganilishi va ular bilan zarur hollarda psixologik-pedagogik korreksiya ishlarini olib borilishi mumkin qadar ertaroq amalga oshirilsa, mazkur pedagogik-korreksion ish samaradorligini yanada amalga oshiradi. Bu organik yetishmovchilikka ega bolalar o‘z sog‘lom tengdoshlariga qaraganda, aqliy faoliyatini yanada faolroq tarzda rivojlantirishga muhtoj ekanliklari bilan ham asoslanadi. Bolaning rivojlanishida nutq eng 1 Prezidentimiz Islom Karimovning Konstitutsiya qabul qilinganining 21-yilligiga bag΄ishlangan tantanali ma΄rosimdagi ma΄ruzasi 06.12.2013y. 6 muhim ahamiyatga ega. Nutqning rivojlanishi bilan shaxsning, shuningdek barcha psixik jarayonlarining shakllanishi chambarchas bog‘liq. Yusuf Xos Hojib, Imom al-Buxoriy, Abu Nosir Farobiy, At-Termiziy, Alisher Navoiy kabi buyuk daholar tomonidan yaratilgan asarlarda nutq va uning inson faoliyatidagi ahamiyati yorqin misollarda o‘z ifodasini topgan. Yusuf Xos Hojib odob-ahloq, ta’lim-tarbiya hamda ma’naviy kamolotning yo‘l-yo‘riqlarini mujassamlashtirgan qomusiy asari “Qutadg‘u bilig”da bilim, zakovot sohibi bo‘lishning asosiy kalitini til deb biladi 2 . Allomaning fikricha, til tufayli kishi o‘z ilmi, aql-idroki, zakovotiga jilo beradi, fikrini bayon etadi. Til, so‘z kishining qadr-qimmatini oshiradi, ulug‘likka eltadi. Ammo, so‘zni o‘ylab, bilib, kezi kelgandagina so‘zlash kerak. Faqat shundagina til va so‘zning nafi juda katta bo‘ladi. O‘ylamay so‘zlansa, uning ta’sirchanligi pasayadi, natijada kishi qadrini tushirib yuboradi. Shuning uchun oz, lekin soz so‘zlash orqali mantiqiy samaraga erishiladi. Abu Nasr Farobiy to‘g‘ri so‘zlash, to‘g‘ri mantiqiy xulosalar chiqarish, mazmundor va chiroyli nutq tuzishda leksikologiya, grammatika va mantiqning naqadar ahamiyati kattaligi haqida shunday deydi: “Qanday qilib ta’lim berish va ta’lim olish, fikrni qanday ifodalash, bayon etish, qanday so‘rash va qanday javob berish (masalasi)ga kelganimizda, bu haqda bilimlarning eng birinchisi jismlarga va hodisalarga ism beruvchi til haqidagi ilmlar deb tasdiqlayman...” 3 . Til va nutq o‘zaro dialektik bog‘liq ijtimoiy-tarixiy, ijtimoiy-psixik hodisalar bo‘lib, til aloqa quroli sifatida, nutq esa aloqa usuli sifatida mavjuddir. Tilni nutqdan, nutqni esa fikrdan ajratib bo‘lmaydi. Inson qaysi tilda so‘zlamasin, o‘z fikrini so‘z bilan ifodalaydi, chunki ular o‘zaro jins uyg‘unlikka ega. A. Navoiy til kishini hayvondan ajratuvchi yagona belgi deb qaraydi. 2 Yusuf Хоs Hojib. Qutadg΄u bilig. Tekst va hozirgi o΄zbek tiliga tavsif. – Тoshkent: Fan, 1971; Qayumov К. Ilk badiiy doston. – Тoshkent: Fan, 1986. – 37b. 3 “ Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|