Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti muslimov narzulla alixanovich

Mehnat ta’limi о‘qituvchisining shaxsiy fazilatlari. 
Mehnat ta’limi 
о‘qituvchisi о‘z fanining ilmiy asoslari mukammal bilish bilan birga, mustahkam 
mehnat va kasb kо‘nikmalari va malakalarini egallagan bо‘lishi, ularni 
о‘quvchilarga mohirlik bilan yetkazib bera olish kerak. Shu munosabat bilan о‘z 
sohasida yaxshi malaka ortirgan va ishining ustasi bо‘lgan kishigina о‘quvchilarga 
о‘z ishini egallashda yordam bera oladigan bо‘lishi lozim. 
Shuning uchun mehnat ta’limi о‘qituvchisi о‘zining metodik, pedagogika 
fani, texnika va ishlab chiqarish sohalaridagi eng yangi yutuqlardan xabardor 
bо‘lib qolmasdan, balki ilg‘or mehnat usullarini xam bilishi zarur. Shu maqsadda 

---

199 
mehnat ta’limi о‘qituvchisi mehnat ta’limi va tarbiya masalalari, kasbga yо‘llash 
yuzasidan chiqarilgan psixologik, pedagogik va metodik adabiyot yangiliklarini, 
о‘z ixtisosi bо‘yicha xozirggi zamon texnikaviy adabiyotini, ishlab chiqarish 
ilg‘orlari, ixtirochilarning tajribasini о‘rganadi, mehnat mashg‘ulotlarining 
metodik jihatdan tо‘g‘ri tuzilishi xaqida g‘amxо‘rlik qiladi. 
Mehnat ta’limi о‘qituvchisi yuksak mahorati va madaniyati, uning ish joyini 
tо‘g‘ri tashkil eta olishi, ishga oid usullarini tо‘g‘ri kо‘rsata olish buyum 
namunasini tayyorlay olishi, uning nutqi, о‘quv-tarbiya jarayonining eng murakkab 
jarayonlarida о‘zini tuta bilishi, о‘quvchilarga va о‘z xamkasablariga 
xushmuomala bо‘lishi-bularning hammasi о‘quvchilar tomonidan о‘zlashtirib 
olinadi va ularning hammasi о‘quvchilar tomonidan о‘zlashtirib olinadi va ularning 
mehnat tarbiyasiga ma’lum darajada ijobiy ta’sir kо‘rsatadi. 
Mehnat ta’limi о‘qituvchisi talabchan bо‘lishi kerak. Lekin uning yuqori 
talabchanligi о‘z tarbiyalanuvchilarining insoniy qadr-qimmatini chuqur hurmat 
qilish bilan ajralmasdir. Xatto, о‘qituvchi biror nojо‘ya xatti-harakatlari uchun 
о‘quvchiga jazo berganda ham uni xaqorat qilishga, masxara qilib yerga urishga, 
laqab qо‘yishga va hokozolarga yо‘l qо‘ymasligi lozim. U guruhdagi о‘quvchilar 
orasida ana shunday xolat rо‘y berishiga qat’iy chek qо‘yish kerak. Shuning uchun 
о‘z ishini yaxshi biladigan mehnat va mehnat ta’limi о‘qituvchisining metodik-
pedogogik va kasbiy-mutaxassislik mahorati о‘z о‘quvchilarining shaxsga nisbatan 
bо‘lgan hurmat ehtirom bilan, ularning har biri tо‘g‘risida mehribonlik va 
g‘amxо‘rlik qilish bilan uyg‘unlashib ketadi. Bu esa о‘z navbatida uning obrо‘sini 
oshiradigan zarur shartdir. 
О‘qituvchining obrо‘si о‘quv mashg‘ulotlari jarayonida о‘sib va tarkib topib 
boradi. Mashg‘ulotlar vaqtida uning shaxsi, xarakteri va mahoratinig shunday 
sifatlari namoyon bо‘ladiki, bular tarbiyalanuvchilarlarning umumiy tarzda e’tirof 
etishi va hurmat qilishga sazovor bо‘ladi. Mehnat ta’limi о‘qituvchisi о‘zining 
о‘quvchilari oldidagi obrо‘si tо‘g‘risida doimo g‘amxо‘rlik qilishi lozim. Agar 
о‘qituvchi о‘z vazifalariga yuzaki qarasa, uning sо‘zlari bilan ishlari bir-biriga 

---

200 
muvofiq kelmasa, agar u о‘quvchilar bilan bо‘lgan munosabatlarida adolatli 
bо‘lmasa, uning obrо‘si tezda yо‘qolishi mumkin. 
О‘quvchilarning moddiy ishlab chiqarish sohasida hayot va mehnatga 
tayyorlanishda mehnat ta’limi о‘qituvchisi yetakchi rol о‘ynaydi. U о‘z 
mashg‘ulotlarida о‘quvchilarning turli kasblarga bо‘lgan qiziqishni aniqlash va 
rivojlantirilishi lozim. Buning uchun sinf rahbarini, shu sinfda ishlaydigan boshqa 
fanlarning о‘qituvchilarning va ota-onalarning jalb qilishi kerak. Ular bilan 
muntazam uchrashib turish va suhbatlashib bu guruhdagi о‘quvchilarni yaxshiroq 
bilish, ularning qiziqishlari va individual xususiyatlari bilan tanishish imkoniyatini 
beradi. 
Mehnat ta’limi о‘qituvchisi о‘quvchilarga ish joyi tashkil etishda, 
topshiriqlarni bajarishda mustaqillikni tarbiyalashi, shaxsning halollik, kamtarlik, 
qat’iylik, dadillik, faollik, sabot-matonat xislatlarini, о‘rtoqlik, dо‘stlik, 
mas’uliyatni sezish hislarini tarkib toptirishi kerak. 
Darsning, о‘quvchilarning о‘quv ishlarini tashkil etishni hamma shakllarida 
ta’lim jarayoni ishtirokchilari orasidagi munosabatlar xarakteri muhim ahamiyatga 
ega bо‘ladi. YA’ni bunda talim jarayonining ishtirokchilari bо‘lgan о‘qituvchi va 
о‘quvchi hamda о‘quvchilarning о‘zlari orasidagp munosabatlar nazarda 
tutilmoqda. Ushbu munosabatlarning ijobiy xarakteri о‘quvchilarning anglash, 
bilish faoliyatini rag‘batlantiradi, uning natijaviyligini oshiradi. 
О‘qituvchi darslarda о‘quvchilarga bо‘lgan talabchanlikni bolalarga hurmat, 
ziyraklik, pedagogik mavqe, obrо‘sini saqlagan holda yondoshishni namoyon etish 
bilan muvofiqlashtirgan holda olib borishi lozim. Darsda о‘quvchilarga 
о‘qituvchining murojaati shakli ham farqsiz emas. О‘quvchilarni о‘z ism-shariflari 
bilan atashi maqsadga muvofiqroqdir. 
Pedagog sifatida о‘zligini namoyon etishni talab qilish zarur holatlarda 
о‘qituvchi tomonidan о‘z hissiyotini aks ettirish inkor etilmaydi: u darslarda 
faqatgina ziyrak va mehribon, quvnoq, hushyor, kо‘ngilchan bо‘libgina 
qolmasdan, balki jiddiy, hafa va noroziligi bilingan qiyofada bо‘lishi ham kerak. 

---

201 
О‘qituvchining pedagogik optimizmi, uning о‘quvchilarga munosabatidagi 
ishonch, о‘quv faoliyatini tashkil etishning turli-tuman shakllarida darsda ularning 
hamjihatlikdagi izlanuvchanligini tashkil etish, о‘quvchilarning ishlariga hakqoniy 
baho berish, ularga doimiy zarur yordam kо‘rsatishga tayyor turishlik - bularning 
barchasi juda katta didaktik va tarbiyaviy ahamiyatga ega bо‘ladi, о‘quvchilarda 
jamoaviy mehnat malakalarini hamda ijobiy axloqiy fazilatlarni shakllantiradi.