Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti muslimov narzulla alixanovich

Tayanch iboralar: 
Sinfdan tashqari ishlar, maktabdan tashqari ishlar, 
tо‘garak, tо‘garak rejasi, hunarmandchilik, kо‘rgazma, namuna, baholash. 
1.
 
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etishning maqsad va 
vazifalari. 
Yosh avlodni har tomonlama etuk bо‘lishi ta’lim-tarbiya jarayonini 
tо‘g‘ri tashkil etish hamda fanlarni о‘zlashtirish bilan cheklanmaydi. Maktab 
о‘quvchilarining bо‘sh vaqtini tо‘g‘ri tashkil etish, ularni kasbga yо‘llashda vaqtni 
bekor о‘tkazmaslik, mehnat tarbiyasini, fanlardan olgan bilimlarini kengaytirishda 
maktabdan va sinfdan tashqari ishlarning ahamiyati katta. Bolaning bо‘sh vaqti 
tо‘g‘ri hal etilmasa, uning turli zararli oqimlarga kirib ketishi yoki boshqa salbiy 
oqibatlarga olib kelishi mumkin. Maktabdan tashqari ta’lim uzluksiz ta’lim 
tizimining tarkibiy qismi bо‘lib, qо‘shimcha ta’lim-tarbiya, boshlang‘ich kasb-
hunarga yо‘naltirishga о‘quvchilarning bо‘sh vaqtini tashkil etishning ommaviy 
sport, madaniy estetik, xalq hunarmandchiligining mavjud turlari va shakllarini 
tanlash hamda amalda joriy etish vositasini bajaradi. 
О‘zbekiston Respublikasining maktabdan va sinfdan tashqari ta’lim 
tо‘g‘risidagi Nizomida quyidagi umumiy qoidalar berilgan: 
1. Maktabdan va sinfdan tashqari ta’lim О‘zbekiston Respublikasi 
Konstitusiyasi, “ Ta’lim tо‘g‘risida”gi qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi”lariga muvofiq tashkil etiladi.

---

256 
2. Maktabdan tashqari ta’lim muassasasi uzluksiz ta’lim tizimining tarkibiy 
qismi hisoblanadi.
3. Jinsi, tili, yoshi, irqiy, milliy mansubligi, dinga munosabati, xizmati, turar 
joyidan qat’iy nazar maktabdan va singdan tashqari ta’lim muassasalarida ta’lim 
olish teng xuquqlidir. 
Maktabdan va sinfdan tashqari ta’lim tо‘g‘risidagi Nizomda quyidagi maqsad 
va vazifalar belgilangan: 
- maktabdan tashqari ta’lim bolalar, о‘smirlar ijodiyoti saroylari, markazlari 
muassasalarida amalga oshiriladi; 
- maktabdan tashqari ta’lim bolalar va ularning ota-onalari xohishiga asosan 
ixtiyoriy ravishda xohlagan turda va tilda olib borish ta’minlanadi; 
- yо‘naltirilgan tо‘garaklarda belgilangan talab va ehtiyojlarni hisobga olgan 
holda tashkil etiladi; 
- maktabdan tashqari ta’limning asosiy maqsadi о‘quvchilarga davlat ta’lim 
talablari asosida bilim berish, ularni mustaqil fikrlashga о‘rgatish, О‘zbekiston 
respublikasi mustaqilligi va demokratiya tamoyillari, madaniyatimiz, tilimizga 
hurmat ruhida tarbiyalashdan iboratdir. 
Maktabdan tashqari ta’limning asosiy vazifalari: 
- shaxsni maktabdan tashqari ta’lim olishi bо‘yicha huquqini rо‘yobga 
chiqarish; 
- maktabdan tashqari ta’lim-tarbiya sohasida davlat siyosatini amalga 
oshirish; 
- maktabdan tashqari ta’lim-tarbiya mazmunini muntazam yangilab borish; 
- о‘quv-uslubiy majmualarning hamda ta’lim jarayonini о‘quv adabiyotlari, 
ilg‘or pedagogik texnonogiyalar bilan ta’minlash; 
- о‘quvchining bо‘sh vaqtini tashkil etishda halq hunarmandchiligining 
mavjud turlari va shakllarini tiklash; 
- tо‘garak a’zolarini о‘qitish, tarbiyalash sifatini yaxshilash maqsadida о‘quv 
– tarbiyaviy va uslubiy ishlarni takomillashtirish; 

---

257 
- iqtisodiy savodxonlikni, iqtisodiy ongni, fikrlashni handa madaniyati 
darajasini oshirish; 
- ta’lim oluvchilar va tо‘garak rahbarining ishlashi, о‘qishi, sog‘lig‘i va dam 
olishi uchun zarur sharoitlar yaratish.
Maktab о‘quvchilarini kasbga yо‘llash, tanlagan kasbi bо‘yicha kо‘nikma va 
malakalarini shakllantirish, ijodiy faoliyatlarini kengaytirish, faqat darslarda 
fanlarni о‘rganish jarayonida emas, balki maktabdan va sinfdan tashqari ishlarni 
tashkil etishda ham hisobga olinadi. Maktabdan va sinfdan tashqari tarbiya 
jarayonida mehnatga tayyorlash, kasbiy bilim, kо‘nikma va malakalar hosil qilish 
imkoniyatlari kengayadi. Maktabdan va sinfdan tashqari mashg‘ulotlarini 
rejalashtirishda tо‘garak a’zosining qiziqishlarini hisobga olinishi, ixtiyoriylikka 
zamin yaratiladi. Shuningdek, mehnat ta’limi jarayonida olgan bilimlarini 
mustahkamlash, ularning bо‘sh vaqtlarini tо‘g‘ri, rejali о‘tishini ta’minlash va turli 
kasblarni egallash imkoniyatlari katta bо‘ladi. 
Maktabdan va sinfdan tashqari ishlar bо‘yicha о‘quv rejalari va dasturlarida 
“Maktabdan va sinfdan tashqari ta’lim tо‘g‘risidagi nizom”da hamda “Mehnat 
ta’limi va kasbga yо‘llash” fani bо‘yicha dasturlarga asosan tо‘garaklarda 
о‘quvchilar egallashlari kerak bо‘lgan bilim, kо‘nikma, malaka mazmuni 
yoritilgan. ularni о‘rganish natijasida tо‘garak rahbarlari quyidagi bilii va 
kо‘nikmalarga ega bо‘lishi kerak:
- tо‘garak a’zolarini manbaalar ustida mustaqil ishlashga о‘rgatishi; 
- davlat talablari asosida fan dasturlarini tuzishi; 
- har tomonlama rivojlangan shaxsni shakllantirish maqsadida davlat 
siyosatini amalga oshirishi; 
- tо‘garak a’zolarining bо‘sh vaqtini tо‘g‘ri tashkil etishi; 
- ta’lim oluvchilarni о‘qishi, sog‘lig‘i, dam olishi uchun sharoit yaratishi; 
- bichish-tikishni о‘rgatish tо‘garagi rejasini tuza olishi; 
- bichish-tikish tо‘garagini tashkil eta olishi; 
- tikuvchilik materiallari, tikuv mashinanalari bilan ishlay olishi; 
- tо‘garak a’zolarini ehtiyoj va qiziqishlarini qondirishi; 

---

258 
- tо‘garak a’zolarini о‘qitish va tarbiyalash sifatini yaxshilash maqsadida 
о‘quv- tarbiya va metodik ishlarni takomillashtirishi; 
- iqtisodiy savodxonlik, fikrlash va madaniyatlilikni tarbiyalashi; 
- tо‘garak a’zolari bilan olib boriladigan ishni yanada samarali shakllarini 
izlash bо‘yicha ishlarni tahkil etishi; 
- tо‘garak a’zolari bajargan ishlarini baholay olishi; 
- iqtidorli tо‘garak a’zolarini aniqlashi va ular bilan ishlashi; 
Maktabdan 
va 
sinfdan 
tashqari 
ta’lim muassasalarining tо‘garak 
qatnashchilari ongida yuksak ma’naviy-axloqiy vazifalar milliy hunarmandchilik 
asosida mujassamlashgan bо‘lishi kerak. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalari 
tо‘garak qatnashchilarini doimiy ravishda fan va madaniyatning sо‘nggi 
yutuqlaridan habardor qilib turish, ular ongini ijodiy ishlar va tarbiyaviy tadbirlar 
bilan band qilish muhim о‘rin tutadi. Tо‘garak qatnashchilarida mustaqillik 
tushunchasi shakllangan bо‘lishi, ular Davlatimiz ramzlari, madhiyasi, urf-
odatlarimizni, milliy kiyim tarixini bilishlari shart. О‘quvchi qaysi tо‘garakka 
qatnashishidan qat’iy nazar, shu kasb yoki hunar tо‘g‘risida boshlang‘ich 
kо‘nikmalarga ega bо‘lishi lozim. Sinfdan va maktabdan tashqari muassasa 
tarbiyachilari jamoasi oldida doimo tо‘garak a’zolariga umuminsoniy axloq 
qoidalari, milliy hunarmandchilik asosida hayot kechirishni о‘rgatishdek muhim 
vazifa turadi. 
Shunday ekan, maktabdan va sinfdan tashqari ta’limni rivojlantirish, uning 
tuzilmasi va mazmun-mundarijasini takomillashtirish vazifalarini hal etish uchun 
quyidagilarni amalga oshirish kerak:
- ta’lim berish va kamol toptirishga yо‘naltirilgan xizmatlar kо‘rsatuvchi 
muassasalar tarmog‘ini kengaytirish va bunday xizmatlar turini kо‘paytirish; 
- milliy pedagogik qadriyatlarga asoslangan va jahondagi ilg‘or tajribani 
inobatga oluvchi dasturlar va uslubiy materiallar ishlab chiqish; 
- tо‘garak a’zolarining bо‘sh vaqtini tashkil etishning, shu jumladan xalq 
hunarmandchiligining mavjud turlari va shakllarini takomillashtirish, milliy turlari 
va shakllarini tiklash hamda amaliyotga joriy etish.

---

259 
Hozirgi vaqtda pedagogik va axborot texnologiyasi qonuniyatlari asosida 
pedagog olimlarimiz maktabdan tashqari ta’limni tashkil etishning turli shakl va 
metodlarini ishlab chiqish yо‘nalishida tegishli tadqiqotlarni olib bormoqdalar.