Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

1.2. Muammoli ta'lim texnalogiyasidan biologiya darslarida foydalanish 
Muammoli 
ta’lim texnologiyalari o'quvchilarda ijodiy faoliyat 
tajribalarining shakllanishiga imkon yaratadi.Biologiyani o'qitishda o'quvchilarning 
bilish faoliyatini faollashtirish, ularda ijodiy va mustaqil fikr yuritish ko'nikmalarini 
rivojlantirishda muammoli ta’lim texnologiyasi asosiy o'rinni egallaydi. 
Muammoli ta’lim texnologiyasi o'qitishda muammoli vaziyatlarni vujudga 
keltirishga asoslanib, uni maqsadga muvofiq holda, darsning turli bosqichlari, 
jumladan, uy vazifasini so'rash, yangi mavzuni o'rganish, o'rganilgan mavzuni 
umumlashtirish va yakunlashda foydalanish tavsiya etiladi. 
Biologiya o'qituvchisi muammoli vaziyatlarni darsning qaysi bosqichida 
vujudga keltirishni, muammoli savollarni berish yo'llarini avvaldan belgilab olgan 
bo'lishi lozim. 
Biologiya o'qituvchisi muammoli vaziyatlarni vujudga keltirish maqsadida 
o'rganiladigan mavzu matnini tahlil etishi, o'quvchilarning yosh, psixologik va 
ergonomik xususiyatlami e’tiborga olgan muammoli savollar zanjirini tuzishi zarur. 
Shuni qayd etish kerakki, o'qituvchi biologiyani o'qitishda muammoli 
vaziyatlami vujudga keltirishning quyidagi bosqichlarini nazarda tutishi lozim: 
-o'quvchilarning aqliy faoliyatini faollashtirish, ularning faoliyatini o'quv 
topshiriqlarini hal etishga yo'llash orqali yangi bilimlarni egallashga zamin 
tayyorlash; 
-ijodiy o'quv topshiriqlarini egallash orqali bilimlarni kengaytirish, aniqlashtirish va 
chuqurlashtirish; 
-ijodiy o'quv topshiriqlarini hal ettirish orqali o'quvchilarning aqliy faoliyat 
usullarini egallashga imkon yaratish; 
O'quv materialining o'ziga xos xususiyatlari e'tiborga olingan holda
muammoli vaziyatIarni vujudga keltirishning turli usullari mavjud:

---

11 
I. Analogiya usuli.
Ushbu usulda o'qituvchi muammoli savollarni aval o'rgangan o'quv materialiga oid 
bilimlarni faollashtirish yoki o'quvchilarning hayotiy tajribalariga asoslanib vujudga 
keltirishi mumkin. Jumladan, 7-sinfda «Bir hujayralilar tipi.), «Xivchinlilar sinfi.) 
mavzularini o'rganishdan aval o'quvchilarning «Soxta oyoqli\ar sinfi.) yuzasidan 
o'zlashtirilgan bilimlarini faollashtirish maqsadida muammoli vaziyatlarni vujudga 
keltirish tavsiya etiladi. Ushbu usuldan har bir mavzuning avalgi mavzuga bog'liq 
masa-lalarini hal etishda foydalanish mumkin.
2 Tahlil va sintez usuli.
Ushbu usulda o'quvchilar biologik obyektlarni olimlar tomonidan o'tkazilgan tajriba 
asosida o'rganadi va xulosa yasaydilar. Jumladan, «Lishayniklar» mavzusi 
o'rganilayotgan jarayonda o'qituvchi olimlar tomonidan o'tkazilgan tajribani bayon 
etishi so'ngra shu asosda muam-moli vaziyatlarni vujudga keltirishi talab etiladi. 
Lishayniklarni dastlab olimlar bitta organizm deb qabul qilishgan va yo'sinlar 
bo'limiga mansub deb hisoblashgan. 1867- yili rus biolog-olimlar AS. Faminsin va 
O.Y. Baroneskiylar lishayniklar tanasida yashil suvo't - ksanoriya bo'lib, u oddiy 
bo'linish yo'li bilan ko'payishi, sporalari orqali tarqalishini aniqlagan. Demak, 
ksanoriya mustaqil hayot kechiruvchi suvo't ekan, lishayniklar qanday organizmlar, 
ularni qaysi bo'limga kiritish mumkin? O'quvchilar ushbu muammoli savol 
yuzasidan o'z fikr-mulohazalarni bildiradi. 
Biologiyani oʻqitishda foydalaniladigan faol metodlar guruhiga oʻqitishning 
muammoli-izlanish metodlari, mantiqiy metodlar, mustaqil ishlash metodlari, 
oʻquvchilar faoliyatini ragʻbatlantirish va asoslash metodlari, nazorat va oʻz-oʻzini 
nazorat qilish metodlari kiradi. Faol metodlar muammoli vaziyatlarni vujudga 
keltirib, oʻquvchilarning kichik guruhlarida hamkorlikda ishlab, muammoni hal 
etish, murakkab savollarga javob topish jarayonida alohida ob’ekt, hodisa va 
qonunlarni tahlil qilish koʻnikmalari va bilimlarni faollashtirishga asoslangan faol 
bilish faoliyatini taqozo etadi. Shu sababli, biologiyani oʻqitishda reproduktiv 
metodlar boʻlgan ogʻzaki bayon, koʻrgazmali va amaliy metodlar bilan birgalikda 
muammoli izlanish va mantiqiy metodlardan foydalanish muhim ahamiyat kasb 

---

12 
etadi. Buning uchun oʻqituvchi mazkur metodlarning oʻziga xos xususiyatlari, ular 
tarkibiga kiradigan metodik uslublarni toʻgʻri anglashi va oʻz oʻrnida samarali 
foydalanish koʻnikmalarini egallagan boʻlishi lozim. 

---

13