Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

2010-2011 yillarda o’tkazilgan pedagogik tajriba-sinov jarayonining uchinchi bosqichida, ilgari surilgan farazlarning hayotiyligi, yangiligi, ishlab chiqilgan tavsiyalarning samaradorligi bo‘yicha tajriba-sinov natijalari umumlashtirildi. O‘qituvchilar va o‘quvchilarning tajriba-sinov ishlari boshlanishidan oldingi va undan keyingi davrda boshlang‘ich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalardan foydalanib o‘rganish asosida ta‘limni tashkil etish hamda ilmiy tushunchalar va bilimlar samaradorligini oshirish borasidagi mahoratlari dinamikasi o‘rganildi. Tadqiqotdagi asosiy g‘oya, qarash va qoidalar mana shu bosqichda ilmiy shaklni oldi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining pedagogik texnologiyalar asosida matematik tushunchalar vositasida o‘rganish jarayonida ilmiy tushunchalarni rivojlantirish va pedagogik texnologiyalarni amalga oshirish uchun qo‘llaniladigan barcha shakl va vositalar hamda metodlardan foydalanildi. Ularning sifat va samaradorligini tekshirish maqsadida tajriba-sinov jarayoniga ta‘limning muntazam shakli joriy etildi. Boshlang‘ich sinf ta‘limi jarayonida o‘quvchilar

97

tomonidan o‘zlashtirilayotgan bilimlarning puxtalik va mustahkamlik darajasiga, o‘quvchilarning boshlang‘ich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalardan foydalanish bo‘yicha darslarda bilimlarni egallash va o‘zlashtirishga bo‘lgan qiziqishlarida mahorat va ko‘nikmalarni oshirishga, nafaqat bir o‘quv predmetidan balki turli o‘quv fanlaridan o‘zlashtirilayotgan bilimlar majmuini rivojlantirish samaradorligiga pedagogik texnologiyalarning ta‘siri o‘rganildi. Mazkur bosqichda pedagogik texnologiyalarni amalga oshirish va qo‘llashning usul va vositalarini takomillashtirish bilan birga o‘quv mashg‘ulotlarida pedagogik texnologiyalardan foydalanishning samarali shakl va vositalari saralandi va tuzatilib borildi. qayta nazorat uchun o‘tkazilgan pedagogik tajriba-sinov jarayoni ham mazkur bosqich davomida o‘tkazildi.
Maqsadimiz, boshlang‘ich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalardan foydalanib barcha metod va vositalar yordamida hamda ―sinov‖ va ―o‘rgatuvchi‖ tajribalar asosida tanlab olingan xilma-xil o‘quv mashg‘ulotlarini takomillashtirish shakli bo‘yicha, amalga oshirishning samaradorligini tahlil qilish edi. Shu bilan birga, har xil o‘quv predmetlaridan egallangan ilmiy tushunchalarni nazorat qilishni turli o‘quv predmetlaridan o‘zlashtirilgan bilimlarni bir-biri bilan aloqadorlikda qo‘llay olishning ko‘nikma va malakalarini egallashni hamda pedagogik texnologiyalar mazmuniga ega bo‘lgan vazifalardan foydalanish ko‘nikmalarini o‘quvchilarga puxta o‘rgatishni takomillashtirish vazifasi qo‘yildi.
Pedagogik texnologiyalar funktsiyalariga amal qilib darsni tayyorlash va o‘tkazishda barcha umumiy talablar qo‘yiladi. U g‘oyaviy yo‘nalganlikka ega bo‘lishi kerak. Pedagogik texnologiyalarning ilmiyligi va tushunarliligi o‘qishning hayot bilan, nazariyaning amaliyot bilan aloqasini ta‘minlashi, o‘quvchilarning idrok etish faoliyatlarini faollashtirishi kerak. Pedagogik texnologiyalarka tayanib dars olib borish uslubiyoti o‘quv texnikasidan, muammoli masalalardan keng foydalanishni, kitob bilan ishlashni, ko‘rgazmalilikni, guruhli o‘qish shakllarini nazarda tutadi. Bundan tashqari darsning amaliy mashg‘ulotlari bilan, darsdan tashqari faoliyat bilan aloqasi ham zarur. Dars materiallari pedagogik texnologiyalar asosida olib boriladigan dars mazmuni va uslubiyotiga talablar

98

asosida o‘qituvchidan quyidagilarga asosiy e‘tiborni qaratish lozimligini talab etadi:

• 
  dars vazifalarini to‘g‘ri tanlay olishni (ta‘lim-tarbiyaviy, rivojlantiruvchi);
  

• 
  ob‘ektlar, savollar pedagogik texnologiyalar mavjudligini o‘rganishni;
  

• 
  darsning o‘quv-uslubiy majmuasidan, shu jumladan darsliklar va boshqa fanlar bo‘yicha texnik vositalardan foydalanishni;
  

• 
  mukammal topshiriqlar yordamida o‘quv va idrok etish omillarini shakllantirish, shu jumladan o‘quvchilarning boshqa fanlardan olgan bilimlaridan foydalanish masalalarini;
  

• 
  pedagogik texnologiyalarning turlari xilma-xilligini inobatga olib uni mukammal amalga oshirishni;
  

• 
  dars natijalarining sifati va samaradorligi, bilim va malakalarini oshirish, o‘quvchini jamiyat talablari asosida mukammal bilimga ega va barkamol shaxs
  

darajasida tarbiyalash.

Pedagogik tajriba-sinov natijalarini ishlab chiqish davomida ilmiy tushunchalarning o‘zlashtirish darajasini va o‘quvchilarning malakalarini shakllanganlik darajasini baholash uchun elementlar bo‘yicha va operatsiyalar bo‘yicha tahlil (tadqiqot) usullaridan foydalanildi. Negaki, mazkur usullar samarali natijalarga erishish imkoniyatini yaratadi.
Bu haqda biz ilgari surgan ilmiy farazning to‘g‘riligi tasdiqlandi. SHu bilan birga barcha pedagogik texnologiya xususiyatiga ega matematika darslarida o‘zlashtirilayotgan ilmiy tushunchalar o‘rtasidagi munosabatlar mazmunini o‘zlashtirish darajasi, mazkur mazmundagi masalalarni yechish mahorati oshadi.
Eslatish, ko‘rsatish, pedagogik texnologiyalarni qo‘llash o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etish turli shakllari kabi pedagogik texnologiyalarni amalga oshirish metodlaridan maqsadga muvofiq foydalanish tushunchalarini yanada muvaffaqiyatli o‘zlashtirishga boshlang‘ich sinf matematika fani bo‘yicha egallagan bilimlariga nisbatan ijodiy yondoshishga, ro‘y berayotgan hodisalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘ra bilish va topish hamda ularning sabab va oqibatlarini tushuntirib berishga yordam berdi.

99

O’qituvchilar uchun anketalar
Fan . Ish tajribasi .

1. 
   O‘z faningiz bo‘yicha darslar davomida Sizga o‘quvchilarning boshqa fanlar bo‘yicha egallagan bilimlariga murojaat etishga to‘g‘ri kelganmi? Misollar keltiring.
   

Dars mavzusi__________________________________

qaysi interfaol metodlardan foydalanasiz?			.
qaysi savollarni hal etishda?			.
qaysi shaklda?				.

2. Dars faoliyat jarayonida Sizga pedagogik texnologiyalardan keng foydalana olishga to‘g‘ri kelganmi? Misollar keltiring________________________________

Guruhdan tashqari ish shakli			.
Guruh			.
Ish mavzusi					.

3. 
   Pedagogik texnologiyalarni kuchaytirish maqsadida Siz dasturlarda nimalarni o‘zgartirishni taklif etasiz?
   

3. 
   Zamonaviy o‘quvchilarni o‘qitishda pedagogik texnologiyalar ahamiyatini Siz nimalarda ko‘rasiz?
   

3. 
   Pedagogik texnologiyalarni amalga oshirishda qanday qiyinchiliklarni his etasiz? (tanlagan javobingizning tagiga chizing):
   

1. 
   Boshlan‘gich sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyalarni aniqlash bo‘yicha uslubiy tavsiyalarning yetarli emasligi.
   

2. 
   Mazmunan o‘xshash fanlar o‘qituvchilari faoliyati boshlang‘ich sinf
   

ma‘muriyati va metodistlari tomonidan boshqarib borilmasligi.

5. 
   Pedagogik texnologiyalarni amalga oshirish bo‘yicha tajriba va malakalarning yetishmasligi.
   

6. 
   Pedagogik texnologiyalar o‘quvchilarning bilim olishga qiziqishlariga qanday ta‘sir ko‘rsatadi. Sizning fikringiz? (tanlagan javobingizning tagiga chizing):
   

a) darslarga qiziqishni rag‘batlantiradi;

100

b) o‘rganilayotgan fanga qiziqishni mustahkamlaydi;
v) mazmunan o‘xshash fanlardan egallagan bilimlarni o‘zaro aloqadorlikda o‘rganishga qiziqishni chuqurlashtiradi.

7. 
   Dars jarayonida pedagogik texnologiyalar ta‘siri ostida bilish malakalari qanday o‘zgaradi?
   

a) o‘quv ishlardagi pedagogik texnologiyalar ta‘sirida tez va oson ta‘sir ko‘rsatadi.

2. 
   mazmunan o‘xshash fanlarda o‘rganilayotgan materialni solishtirish, umumlashtirish, tahlil qilish malakalari chuqurlashadi;
   

5. 
   mahoratlari va ko‘nikmalarini peadodik texnologiyalar yuzasidagi malakalari shakllanadi;
   

7. 
   baholash malakalari, ya‘ni hozirgi zamon ilmiy dunyoqarash qonuniyatlarini egallash va amaliy masalalarni yechishga qator fanlardan bilimlarni tanlab olish va qo‘llash malakalari shakllanadi.
   

Tajriba-sinov maydonlariga jalb etilgan boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining

anketalarini tahlil qilishda quyidagilar aniqlandi. Hammasi bo‘lib faqat boshlang‘ich sinf 11 nafar o‘qituvchilari anketa so‘rovlarida ishtirok etdilar: