Noorganik moddalar

3 .5 .3 . Atmosfera havosini uglerod dioksididan tozalash
A t m o s f e r a h a v o s i n i ng t a r k i b i da u n i n g q a y e r d a n va q a n d a y s h a ­
r o it da ol in g an li gi ga q ar a b , d o i m i y r a vis hda m a ’l u m m i q d o r d a u g l e ­
ro d d io ks idi bo r di r . U n i n g o ‘r t a c h a qa b u l q i l i n g a n m i q d o r i 0 ,03 (h) 
% ga t engdir. Bu m i q d o r 13,50 m 3 C O , / s o a t (2, 652 k g/ so a t ) ni tashkil 
eti shi m u m k i n , a g a r d a hozirgi z a m o n h a v o aj ra t ish q u r i l m a l a r i n i n g
98

---

h a v o b o ‘y i c h a o ‘r t a c h a 4 50 0 0 m 3 h a v o / s o a t g a t e n g d e b q a b u l q i lin-
sa. Bu m i q d o r n i b i r k u n g a n i s b a t a n h i s o b l an s a 63 6 , 5 kg C 0 2/ k u n g a
t e n g b o ‘lishi kelib c h i q a d i . U g l e r o d di oksi di h a v o ajratish q u r i l m a -
s i n i ng 143 К — 103 К t e m p e r a t u r a l i a p p a r a t l a r i d a m u z g a ayl ani b,
h a v o d a n aj ralib, j i h o z l a r n i t o ‘ldirib q o ‘yib, k a t t a gidravlik q a r s h i - 
liklar hosil qilishi m u m k i n . S h u n i n g u c h u n h a m h a vo u g l e r o d d i o k ­
s i d i d an yaxshi t o z a l a n i sh i za rur.
H a v o n i u g l e r o d d i o k s i d i d a n t o z a l a s h n i n g ikki usuli bordir:
1. Kimyoviy usul; 2. Fizik usul.
1. U g l e r o d d i o k s i d i d a n h a v o n i ki my ov iy usul b o ‘y i c h a t o z a l a s h ­
d a o ‘yuvchi n a t r i y n i suvdagi e r i t m a s i d a n f o y d a la n i l a d i va quyi dagi
ki my ov iy re aksi ya b o ‘y i c h a s k r u b b e r l a r d a a m a l g a oshiriladi:
C 0 2 + 2 N a O H = N a 2C 0 3 + H 20 + Q 
(3.25)
H a v o n i k i m y o v i y usul b il an ug le r o d d i o k s i d i d a n t o z a l a s h d a ket- 
m a - k e t i kkita s k r u b b e r o ‘r na ti ladi ; bu s k r u b b e r l a r d a n s o ‘ng h a vo 
t ar ki bi dagi C 0 2 m i q d o r i o ‘r t a c h a 15—20 g / m 3 ni t ashkil etadi .
Y a q i n yi l la rg ac ha R e s p u b l i k a m i z d a N a O H t a n q i s ki myoviy x o m -
a s h y o l a r d a n biri edi. S h u n i n g u c h u n N a 2C 0 3 r e g e n er a t s iy a qilinib,
q a y t a d a n N a O H e r it m a s i o l i n a r edi:
C a C 0 3 = C a O + C 0 2 - 177,9 kJ 
(3.26)
C a O + 2 H , 0 = C a ( O H ) 2 + Q 2 
(3.27)
N a 2C 0 3 + C a ( O H ) 2 = 2 N a O H + C a C 0
31 +
Q 3 
(3.28)
Hosil b o ‘lgan C a C 0 3 a m a l i y o t d a t oz a b o ‘lmay, N a 2C 0 3 va N a O H
b il an i fl os langan h o l d a b o ‘lgani u c h u n b i r o n - b i r foydali m a q s a d l a r -
d a f o y d a l a n i s h usullari (balki sh i s h a yoki s e m e n t s o h a l a r i d a ishlatish 
m u m k i n b o ‘l ar) h o z i r g a c h a t o p i l g a n e m a s . S h u n i n g u c h u n bu 
t a s h l a n d i q c h i q i n d i a m a l i y o t d a s h l a m d e b a t al ib , u ekol ogi yaga s al ­
biy t a ’sir k o ‘r satmasligi u c h u n ye r ostiga k o ‘m i b t a s h l a n m o q d a yoki 
k a t t a - k a t t a j a r l a rg a t o ‘kilib, e kol ogi ya ga , q i s h l o q x o ‘jaligiga salbiy 
t a ’sir k o ‘r s a t m o q d a . H o z ir g i v a q t d a Q o ‘n g ‘irot s o d a zavodi quril ib 
ishga tushirilganli gi m u n o s a b a t i bilan N a O H ga b o ‘lgan talab u n c h a -
lik m u a m m o t u g ‘di rmasl igi m u m k i n .
2. A t m o s f e r a h a v o s i n i u g l e r o d d i o k s i d i d a n t o z a l a s h n i n g fizik 
u su l i da h a v o r e g e n e r a t o r or qa l i o ‘t kazi ladi , s h u n d a C 0 2 gazi rege- 
n e r a t o r n i n g s ov u q j ins la r i sir t lar i da m u z h o la t ig a o ‘tkazili b, r e ge n e-
ra to rn i isitish d avr ida e s a b u m u z holidagi C 0 2 b u g 1 hol at iga o ‘tkazi- 
lib, t eskari t o m o n d a n k el a y o tg a n a z o t yoki k i s l or od o q i m i bil an 
r e g e n e r a t o r d a n h a v o g a c h i q a z i b t a s h l a n a d i .
99

---

H a vo da g i ug l er o d di oksi dini m uz l a t i s h usuli b il an t o z a l a s h g a xiz- 
m a t qi l ad i g a n r e g e n e r a t o r l a r u n g a k i ra y o t g a n h a v o b o s im i 0, 6 M P a
b o s i m d a i shlaydilar. B u n d a y s h a r o i t d a u gl e r o d d ik os i d i ni h avoda gi
ulushli bosi mi
'с о , = п ш г = 0 . 00018 M P a
bu yerda: 0 , 6 — h a v o n i n g u m u m i y b o s im i, M P a ;
0, 03 — ugl erod di oksidini a t mo sf er a havosidagi tarkibidagi 
m i q d o r i , h a j m i y %;
100 — a t m o s f e r a havosi t a r k i b i d a g i k o m p o n e n t l a r n i n g
y i g ‘indisi, h a j m i y % 
ga t e n g b o ‘lib, bu b o s i m d a ug le r o d di ko s i d i ni q a t t i q m u z h o l a t i d a n
b u g ‘g a o ‘t k a z i s h t e m p e r a t u r a s i , y a ’ni 128 К t e m p e r a t u r a g a t e n g
b o ‘ladi.
S h u n d a y qilib, r e g e n e r a t o r j i ns l ar i s i r t i da u n i n g pastki s ov u q 
q i s m i d a 143 К — 103 К l ar da m u zl a b , h a v o d a n a jr a la r e k a n . Bu 
u s u l d a r e g e n e r a t o r d a n t o z a l a n i b c h i q a y o t g a n h a v o n i n g h a r b i r
k u b o m e t r i d a 15—20 s m 3 yoki o ‘r t a c h a 0 , 03 g / m 3 g a c h a m i q d o r d a
ug le r o d d io ks idi q o l a r e k a n , xolos. Bu t o z a l a n m a y q ol ga n ug l e r o d 
d i o k s i d i n i n g b ir q i s m i n i pastki r e kti fi ka t si on m i n o r a n i n g b u g ‘latgi- 
c h i d a s uyuql ikda, qol gan qismi esa q a t ti q z a rr a c h a l a r shakl ida ha v o da
s uzib y u r a d i , u l a r esa drosselli ve n t i l l ar va r e kti fi ka s ion m i n o r a d a g i
t ar e l kal ar i dagi m a y d a t e s h i k c h a l a r n i b er kit ib q o ‘yib, havfli h o l a t l ar
yar at ib q o ‘yishi m u m k i n . S h u n i n g u c h u n , b u n d a y ve n t i l l ar oldiga 
g ‘ov ak k e r a m i k a yoki k uk u nl i me l ta l lu r g iy a ( k u k u n holidagi qalayli 
yoki fosforli b r o n z a n i yu q or i t e m p e r a t u r a l a r d a y o pi s ht i r i sh ) usuli 
b i lan t a y y o r l a n g a n g ‘o va k b r o n z a d a n y a s alga n filtrlar o ‘r natil adi.