Noorganik moddalar

3.1. K O LC H E D A N N I K U Y D IR ISH
K o l c h e d a n k u y d irish j a r a y o n i n in g y ig ‘ind isi q u y id a g ic h a s t e x i o ­
m e tr ik t e n g l a m a b ila n ifo d a la n a d i:
4 F e S 2 + 1 1 0 2 = 8 S 0 2 + 2 F e 20 3 + 3 4 1 5 ,7 kJ
Bu j a r a y o n k o ‘p m i q d o r d a issiqlik a jr a tis h b ila n k e c h a d i. H a q i-
q a t a n k u y d iris h j a r a y o n i m u r a k k a b va b ir q a t o r o d d iy o ra liq r e a k ­
siy alar o rq a li k e c h a d i. T a x m in la r g a k o ‘ra o ld in 5 0 0 —600°C F e S 2 
p a r c h a l a n i s h i o ltin g u g u r t b u g ‘la rin i ajra lish i b ila n b o s h la n a d i:
F e S 2 = F e S + S
B u n d a y o ltin g u g u r t o ‘ziga x o s h a v o r a n g a la n g a b ila n y o n ib , S 0 2 
hosil q iladi. B iro q o ra liq r e a k s iy a la rin in g a n i q m e x a n iz m i a n i q l a n -
m ag an .
K o l c h e d a n n i k u y d irg a n d a S 0 2 b ila n b irg a lik d a F e O hosil b o ‘ladi, 
s o 'n g r a u F e 30 4 ga o ‘ta d i, k u y d ir is h n in g o x ir id a esa p e c h b o ‘limi 
n o r m a l is h la g a n d a ta rk ib id a 0 , 5 — 1,5 m ass. % F e S ega b o ‘lgan F e 20 3 
hosil b o ‘ladi. J a r a y o n n i n g b o s h la n is h i u c h u n y o q ilg ‘i b ila n k o l c h e ­
d a n n i a l a n g a l a n i s h i g a c h a b o ‘lg an t e m p e r a t u r a g a c h a y o n d i r i l a d i .
X o m a s h y o d a g i o l t in g u g u r t m i q d o r i g a b o g ‘liq h o l d a a l a n g a l a n i s h
t e m p e r a t u r a s i 290 d a n to 4 2 0 °C a tr o f id a b o ‘lad i. K e y in c h a lik k u y ­
d irish t e m p e r a t u r a s i ajralib c h i q a y o t g a n re a k siy a issiqligi b o ‘y ic h a
u sh la b tu rila d i.
Kolchedanning yonish tezligi. 
J a r a y o n tezligi k im y o v iy j a r a y o n
k e c h a y o t g a n a p p a r a t u n u m d o r l i g i g a b o g ‘liq; m a s a l a n , p e c h n i n g
u n u m d o r lig i esa o ltin g u g u rt x o m a s h y o s in in g y o n is h tezligiga b o g ‘liq. 
K o lc h e d a n n in g kuyish tezligi b irin c h i n a v b a td a reaksiyaga kirishuvchi 
m o d d a l a r s irtla rin in g b ir-b irig a teg ib tu r is h ig a b o g ‘liq. Bu j a r a y o n
g e te r o g e n b o ‘lganligi u c h u n g a z (h a v o ) fazasi sirti va q a t t i q (x o m
a s h y o ) fazasi sirti b ir - b ir ig a teg ib tu rish i x o m a s h y o z a r r a c h a l a r in i n g
16

---

o ‘lc h a m l a r ig a va y o n is h z o n a s id a z a r r a la r n i a r a la s h tir is h d arajasig a 
b o g ‘liq. K o l c h e d a n z a rra la ri o N c h a m la ri q a n c h a k ic h ik b o ‘lsa, kislo­
rod u n in g ich larig a yengil kiradi, oltingugurt esa t o ‘la y o n ad i, natijada 
t e m i r k u y in d is i bilan o ltin g u g u r t k a m y o 'q o l a d i .
K o l c h e d a n n i y o n is h tezligiga te m p e r a tu r a s i k a tta t a ’sir k o ‘rsatadi. 
T e m p e r a t u r a q a n c h a yuqori b o ‘lsa y o n ish tezligi s h u n c h a k a tta b o ‘la- 
di. B iro q t e m p e r a t u r a n i n g o rtish i b ila n k o l c h e d a n q o v u s h ib pish ish i 
m u m k i n . K o 'p c h i li k k o l c h e d a n l a r 900°C d a q o v u s h ib p is h a d i. Bu 
h o l d a k u y d i r i l a y o t g a n m a t e r i a l l a r n i n g a y r im z a r r a c h a l a r i o ‘z a ro
y o p is h ib q o l a d i , u n in g s o c h ilu v c h a n lig i y o ‘q o la d i va k u y d irish j a r a ­
y o n i b u z i l a d i . C h a n g - h a v o a r a l a s h m a s i k o ‘r i n i s h i d a k o l c h e d a n
k u y d ir ilg a n d a y u q o ri t e m p e r a t u r a d a j a r a y o n n i o lib b o r is h m u m k in .
T e m p e r a t u r a n i 800 d a n 1000°C g a c h a k o ‘p a y tirils a y o n is h tezligi 
2 ,1 9 m a r t a o r ta d i. B o s h q a b ir xil s h a r o itla r d a g a z d a 0 , m i q d o r in in g
k a m a y is h i k o l c h e d a n n i n g k u y d irish reaksiyasini s e k in la s h tira d i.