Noorganik moddalar

N A Z O R A T S A V O L L A R I
1. Gallu rgiya usuli nim aga asosla ngan?
2. Kaliy m inerallari nima?
3. Xlorli kaliy o ‘g ‘itlarining qis hlo q x o ‘jaligidagi ah am iyati.
4. Q a n d a y usu llar bilan xlo rsiz kaliy o ‘g ‘itlarini olish m um kin ?
5. M a g n iy tuzlarid an n im a m aq s ad d a foydalaniladi?
6
. K aliy birikmalari — rudalari qayerda uchraydi?
7. Kaliy m inerall arin in g a sosiy vakillari?
8
. Gal lu rgiya usullari qanday qonuniy atla rga a sosla n gan ?
9. S ilvin itdan KC1 ni ajratib olish usullari?
10. Kaliy su lfatni olish usullari.
367

---

6-BOB
MURAKKAB 0 ‘G‘ITLAR
M u r a k k a b o ‘g ‘itlar d e b t a r ki bi da ikki va u n d a n o r t i q o z u q a el e- 
men t l ar i b o ‘lgan, kimyoviy si nt ez natij asida o l i n g a n , m a ’l u m k i m y o -
viy t a r ki bg a ega b o ‘lgan k o ‘p k o m p o n e n t l i o ‘g ‘itga aytiladi. Bu o ‘g ‘it 
z a r r a c h a l a r i n i n g tarkibi deyarli bir xil b o ‘ladi. M a s a l a n , a m m o f o s ,
n it rof os , kaliy nitrati va b os h ql a r . M u r a k k a b o ‘g ‘i t l a r ni ng afzalligi, 
u l a r n i n g b i r v a q t d a b ir q a n c h a o ' s i m l i k u c h u n ke r ak b o ‘l gan o z u q a
m o d d a l a r g a ega b o' l is h i , ishlab ch iq ar ish t e x n og ol i ya s i ni ng qisqaligi, 
yer ga b er i s h u c h u n s ar f l a n g a n ish k u c h i n i n g t ej amliligi va b o s h q a l a r
kiradi. S h u n i n g u c h u n hozirgi d a v r d a q i s h l o q x o 'j a l i g i d a m u r a k k a b
o ‘g ‘itlarni k o ' p r o q q o ' l l a s h va i shlab c h i q a r i s h d a u l a r n i n g xilini 
k o ' p a y t i r i s h d o l z a r b m u a m m o l a r d a n biridir.
M u r a k k a b o ' g ' i t l a r n i n g t a ’siri q o ni q ar l i b o ' l i s h i u c h u n e l e m e n t ­
l ar ni ng nisbati ag r ok imy ov iy t alablar ga j a v o b ber ishi kerak. M as a l a n ,
k o ' p c h i l i k o ' s i m l i k l a r u c h u n e l e m e n t l a r n i n g nisbati N : P
2
0
5
: K 20 = 
=
1
:
1
:
0
,5; 
1
:
1
,5:1 bo' l ishi kerak.
P ax t ac h i l i k d a e n g k o ' p q o ' l l a n i l a y o t g a n m u r a k k a b o ' g ' i t l a r d a n
biri a m m o f o s h is obl ana di .
6.1. A M M O N I Y F O S FA T L A R
A m m o f o s d e b e k t r a t s i o n fosfor ki slotani a m m i a k b i lan n e y t r a l ­
lash n a t i j a s i d a o l i n g a n m a h s u l o t g a aytil adi. O r t o f o s f o a t kislotasi 
a m m i a k b i l a n b i rl as hi b, u c h turl i N H
4
H
2
P 0
4
— m o n o a m m o n i y
fosfat, ( N H
4
)
2
H P 0
4
— ikki a m m o n i y fosfat va ( N H
4
) , P 0
4
— u c h
a m m o n i y fosfat b i ri k ma l a r i n i ber ishi m u m k i n . Bu b i r i k m a l a r i c h id a 
m o n o a m m o n i y fosfat asosiy b i ri kma b o ' l i b 100— 110°C g a c h a deyarli 
p a r c h a l a n m a y d i . Ikki a m m o n i y fosfat esa 7 0 ° Cd a a m m i a k n i y o ' q o t i b
p a r c h a l a n a d i va m o n o a m m o n i y fosfatga o ' t a b os hl ay di .
( N H
4
)
2
N P 0
4
^ N H
4
H
2
P 0
4
+ N H
3
U c h a m m o n i y fosfat esa h a v o d a o d d i y s h a r o i t d a ( 3 0 —40°C) p a r ­
c h a l a n i b ket adi . S h u n i n g u c h u n b u n d a y m a h s u l o t s a n o a t d a ishlab 
c h i q a r i l m a y d i .
368

---

1 0 0 % N H