Nqhq tikintisi və istismarı

№21. DNQQ-lərin üzmə nəzəriyyəsi elementləri.

Üzən DNQQ-lər dəniz akvatoriyasının səthinin vəziyyətindən və hava şəraitindən asılı olaraq dəniz səviyyəsinə görə müxtəlif vəziyyətlərdə ola bilər. Hər hansı bir suda yerləşən AB cisminin statik vəziyyətlərini nəzərdən keçirək.

Ş.21.1
Göstərilən cismi şərti olaraq sahəli en kəsiyə malik bir sıra slindrlərə bölsək belə qeyd etmək olar ki, slindrin üst hissəsinə su sütunü təsir edir, aşağı hissəsinə isə təziyiqi var. Yekun təzyiq:

Ddelata qüvvələr cəmi AB cismini ddelta qiymətində əks təsirə məruz qaldığı məlum olur. elementar qüvvələrin oxu D nöqtəsindən keçir ki, bu da sıxışdırılmış suyun həcminin ortasında yerləşir. Burada və ya
Burada m –sıxışdırılmış suyun kütləsi, –suyun xüsusi şəkisi.
Dənizçilik təcrübəsində D nöqtəsi həmçinin su tutumu mərkəzi adlanır. D cismin C ağırlıq mərkəzi ilə üst-üstə düşə də bilər düşməyə də bilər. Ağırlıq qüvvəsinin qiymətindən və su tutumunun vəziyyətindən asılı olaraq cism 3 vəziyyətdə ola bilər:
1. – batır
2. – üstə qalxır
3. –biganə vəziyyət alır.

Ş.21.2
III vəziyyəti nəzərdən keçirək. C və D mərkəzlərinin bir şaquli xəttin üzərində olması anında cism verilən anda yerləşdiyi yerdə müntəzəm dayanıqlı vəziyyətdədir. Əgər D mərkəzi b şəkilində göstərildiyi vəziyyətdədirsə, bu zaman şaquli oxdan meyilli vəziyyətdə cəsm müvazinət halında olur. Əgər su tutumu D mərkəzi cismin ağırlıq mərkəzindən aşağıda yerləşirsə, onda onların bir şaquli xətt üzərində olub olmamasından asılı olmayaraq cismin vəziyyəti dayanıqsızdır, yəni istənilən anda çevrilə bilər.
B) Əgər A) variantı suya dalmış cismlərə aid olduğundan DNQQ-lərin layihələndirilməsi, tikintisi və nəqli təcrübəsində B) variantı böyük əhəmiyyət kəsb edir ki, üzən DNQQ-lərin böyük hissəsi suyun səthində qalır. şərti daxilində cism elə səviyyəyə qədər su səthinə qalxır ki, hər hansı bir olsun. Onda DNQQ-nin bu halda tutduğu vəziyyətləri nəzərdən keçirək.

Ş.21.1.
Su səthi 0-0, üzmə oxu AB, C üzən cismin ağırlıq mərkəzi, D üzən cismin müvazinət halında sututumu mərkəzi, D1 cismin inhirafı zamanı su tutumu mərkəzi, M üzmə oxunun D1 mərkəzindən keçirilmiş şaquli oxla kəsilmə nöqtəsi (meto mərkəz). Metomərkəz AB üzmə oxu ilə D1 su tutumu mərkəzinin kəsişməsində yerləşir. – metosentrik uzunluq, – metosentrik hündürlükdür. I vəziyyətdə üzən cism qeyri-dayanıqlı vəziyyətdədir. Belə ki, onun ağırlıq mərkəzi C D su tutumundan yuxarıda yerləşir. Cism istənilən halda inhirafa məruz qala bilər, bəzən çevrilə bilər. Əgər cism çevrilmiyibsə, onun tutduğu vəziyyəti II vəziyyəti alır. Belə vəziyyətdə metomərkəz C-dən yuxarıda yerləşir. Cismin böyük inhirafı zamanı D1 su tutumu mərkəzi C ağırlıq mərkəzində keçirilmiş şaquli oxdan solda yerləşə bilər. III vəziyyətdə göründüyü kimi elə üzən cism üçün elə moment yaranır ki, bu moment onu çevirməyə yönəlmiş olur. Bundan elə nəticə əldə etmək üçün dayanıqlılıq inhirafının qiyməti M C-yə nəzərən vəziyyətin asılıdır. Əvvəldə qeyd etmişdik ki, ağırlıq ilə metosentrik mərkəz arasındakı məsafə metohündürlükdür. Əgər hm hüdürlüyü sıfırdan böyükdürsə, cism qeyri dayanıqlı müvazinətdədir. Yəni üzən cism suda istənilən vəziyyəti tuta bilər və hətta bərabər sürətli fırlanma hərəkəti də edə bilər. Dənizçilik təcrübəsində üzən cismlərin inhirafına baxmayaraq əvvəlki müvazinət halına qayıtma halıdır. Əgər üzən cismin vəziyyəti qeyri dayanıqlıdır və bucağının müəyyən qiymətində üzən cism çevrilə bilər. Əgər -dırsa, cism fırlanma halında olur. Bu zaman metosentrik hündürlüyün qiyməti nə qədər yüksək olarsa, o qədər dayanıqlılıq əldə olunar. DNQQ-lərin layihələndirilməsi zamanı aşağıdakı ilkin üzmə şərtləri təmin edilməlidir:
-Platforma lazımi üzmə qabiliyyətinə malik olmalıdır. Yəni onların üst tikililərin su səthindən ayrılma hündürlükləri təmin edilməlidir. Bu məsafə tikililərin dərəcəsindən asılı olaraq 0,1%-li və ya 1–5%-li dalğa təminatına görə hesablanır.
-Platformanın şaquli müstəviləri şaquli, üfüqi müstəviləri üfüqi qalmalıdır. Bu zaman ağırlıq qüvvələri tarazlıq qüvvələrinə bərabər olmalıdır.
-Platformanın normal vəziyyəti onun Z oxunun şaquli vəziyyətdə qalaraq ağırlıq mərkəzi ilə su tutumu mərkəzinin eyni OZ oxunun üzərində yerləşsinlər.
-Platformanın inhirafı və diferentinin sıfıra bərabər olmalıdır. Həm different həm inhiraf ağırlıq mərkəzinin şaquli oxdan kənara çıxmasına səbəb olar.