O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

Nazorat savollar 
1.
Yuk tashish va tijorat ishlarini tashkil etish bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlarni 
tushuntiring? 
2.
Texnologik jarayonda bajariladigan ishlarni izohlabbering? 
3.
Transport uzellari nima
4.
Transport uzellarida qanday ishlarbajariladi? 
5.
To‘g‘ri va aralash usulda qanday turdagi yuklartashiladi? 
6.
Turli transportlar uchrashadigan joylar 

---

737
48-mavzu:Sanoat transporti va sanoat yo‘llarini tashishyutuqlari va 
rivojlanish muammolari 
Reja 
1.
Sanoat transporti tavsifi va texnika vositalari 
2.
Sanoat korxonalari yuklariini tashish 
3.
 
Sanoat transportining o‘ziga xos texnik-iqtisodiy xususiyatlari
 
 
Mujassamlangan “sanoat transporti” tushunchasi sanoat, qurilish, qishloq 
xo‘jaligi va boshqa korxonalarga xizmat ko‘rsatuvchi umumiy foydalanilmaydigan 
transport vositalarini anglatadi. 
Sanoat transporti joylashishi va vazifalariga ko‘ra, tashqi va korxona ichi 
transportiga bo‘linadi. 
Tashqi sanoat transporti vositalari korxonaga keltiriladigan xomashyo, yarim 
fabrikat, yonilg‘i va boshqa turli xil buyumlarni umumfoydalaniladigan magistral 
transportidan korxonaichiga va tayyor mahsulotlar hamda bo‘shagan vagonlarni 
magistral transport yo‘llarigacha tashish bilan shug‘ullanadi. 
Korxona ichi sanoat transporti xom ashyo, yarim fabrikatlar, turli xil detallar, 
yonilg‘i va boshqa buyumlarni omborlardan sexlarga, sexlararo va sex ichida, tayyor 
buyumlarni esa sexlardan omborlarga tashish bilan shug‘ullannadi.
Sanoat transporti texnika jihozlari bo‘yicha har xil bo‘lishi temir yo‘l, 
avtomobil, suv, quvur orqali yuborgich (truboprovod) va maxsus transport (monorels, 
osma kanat va hakozo)lar kompleksi yoki ulardan ayrimlari bo‘lishi mumkin. Bundan 
tashqari, unga sexlar ichi, sexlararo ishlovchi turli konveyer va transportyorlar, elektr 
yoki avtomobil quvvati bilan ishlovchi yuk karalari va boshqalar kirishi mumkin. 
Tashqi sanoat transporti, asosan, temir yo‘l va avtomobil transportlaridan 
iboratdir. Suv yo‘llari yoqasidagi korxo-nalar suv transporti vositalaridan 
foydalanadi, o‘z suv kemalari, bekatlari bo‘lishi mumkin. Katta hajmdagi yuklarni 
hamda ayrim turdagi yuklarni tashishda korxona va sexlar ichi-dagi temir yo‘l 
shoxobchalari va vositalaridan foydalaniladi.
Hozir sanoat tashqi transporti va sexlararo yuk tashish ishlarining 95 foizidan 
ko‘pi temir yo‘l va avtomobil transporti yordamida bajarilmoqda. 2000 yilda 
O‘zbekiston Respublikasida sanoat, qurilish korxonalari ichidagi temir yo‘l 
shoxobchalarining umumiy uzunligi 2,1 ming kilometr edi. Bu ko‘rsatkich 
umumfoydalanadigan magistral temiryo‘l uzunligiga yaqinlashib boradi. Statistik 
ma’lumotlarga ko‘ra, sanoat ichi temir yo‘l shaxobchalari ko‘rsatgichi 2000 yilga 
kelib 1995 yilga nisbatan 1100 km ga kamaygan. Bu degan so‘z 1100 km sanoat ichi 
temir yo‘l transporti shaxobchalari vaqtinchalik konservatsiyaga o‘tgan. Bu hol esa 
ayni temir yo‘l shaxobchalari egalarining iqtisodiyotiga salbiy ta’sir etadi. Shuning 
uchun ham ayni masalani temir yo‘l shaxobchasi, mulk egalari bilan birga ularning 
yuqori pog‘onadagi hissadorlik uyushmalari hamda joylardagi hokimiyatlar 

---

738
sinchiqlab o‘rganishlari va temir yo‘l shaxobchalari ishini qaytadan tiklab, joylardagi 
mulkdorlar iqtisodiyoti yaxshilanishiga ko‘maklashishlari zarur. 
Sanoat korxonalari temir yo‘l shahobchalariga qarashli transport vositalarining 
yarmidan ko‘pi elektrovoz va teplo-vozlardan iborat. 
Ko‘pchilik konlarning ochiq usulda qazib chiqarish erlarida sanoat transporti 
sifatida elektrovoz yo‘llardan tashqari ishlovchi ko‘p yuk ko‘taruvchi avtomobil – 
samosvallardan foydalanilmoqda. 
O‘zbekiston Respublikasi sanoat transportida ishlatila-yotgan temir yo‘l 
lokomotivlarining texnika ko‘rsatkichlari 28-jadvalda berilgan.
Sanoat temir yo‘l transportida ishlatiladigan vagonlar, asosan, magistral temir 
yo‘l transportidagi vagonlaridan tashkil topgan bo‘lib, ularning uchdan bir qismi 
kichik bortli ochiq platformalardan, to‘rdan bir qismi dumkarlar (har bir o‘qiga 
dvigatel o‘rnatilgan va yukni o‘zi ag‘darib tushiradigan vagonlar)dan, beshdan bir 
qismi yarim vagonlardan, o‘n foizga yaqini sisternalardan va qolganlari boshqa 
turdagi vagonlardan iboratdir.
Ochiq usulda ishlanadigan tog‘ konlarining chuqur joylarida ishlash uchun 
ko‘tarish qobiliyati 70–170t bo‘lgan yaponiyaning “kamatsu”, germaniyaning “tr-60 
tereks”, ”amerika qo‘shma