O. A. Shermatov b. Z. Nosirov d. T. Islamova m. Ya. Qobulova d. B. Axmadaliyeva r. D. Imomov

14– amaliy mashg’ulot. Qishloq xo’jaligida asosiy va aylanma fondlari, ulardan foydalanish samaradorligi

Asosiy fondlar fermer xo’jaligida ishlab chiqarishining tashkil etuvchilardan biri bo’lib, hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida ulardan samarali foydalanish zaruriyatdir.

16-jadval
Xo’jalikda qishloq xo’jalik mashinalaridan foydalanish yillik zaxiralarini aniqlash

№	Ko’rsatkich lar va o’lchov birliklari	T-4			DT-75			DT-54		K-700		MTZ-50
		me’yor bo’yi cha	xaqi qat da	me’yor bo’yi cha		xaqi qat da	me’ yor bo’yi cha		xaqi qatda	me’ yor bo’yi cha	Xaqi qat da	me’ yor bo’yi cha	xaqi qat da
1.	Traktorlarning o’rtacha yillik soni, dona	3	3	15		15	4		4	4	4	12	12
2.	Ish kuchlari soni, kun	245	205	245		205	240		220	240	180	240	225
3.	Smenali ish unum-rligi, sh.et.ga	9	7,5	7		5,7	5,6		3,4	12	6,7	4,5	4,6
4.	Smenalilik koyeffitsiyenti	1,5	1,0	1,6		1,0	1,5		2,0	1,6	1,0	1,5	1,0
5.	Mexanizatsiyalash-gan ishlar xajmi, sh.et.ga
6.	Mexanizatsiyalashgan ishlar yillik zaxirasi, sh.et.ga
	Jami:

Asosiy fondlardan fermer xo’jaligida foydalanish muhim ko’rsatkichlariga quyidagilarni kiritish mumkin:
1. Xo’jalikni fond bilan ta’minlanganligi:
F_ta’m^x = F_as / M_e = so’m/ ga (1)
bunda: F_as – xo’jalikdagi asosiy fondlarning yillik o’rtacha qiymati, so’m
M_e – ekin maydoni, ga.
2. Mehnatni fond bilan qurollanganligi:
F_qur^1kishi = F_as / XS_yil^o’rt = so’m/kishi (2)
bu yerda: XS_yil^o’rt – xo’jalikdagi yillik o’rtacha xodimlar soni, kishi.
3. Fond qaytimi:
F_qayt = YAM / F_as^i/ch = so’m/so’m (3)
bunda: YAM – yalpi mahsulot, so’m
F_as^i/ch – asosiy ishlab chiqarish fondlarining yillik o’rtacha qiymati, so’m.
4. Fond sig’imi:
F_sig’ = F_as^i/ch / YAM = so’m/so’m (4)
Topshiriqni bajarish tartibi.
16 – jadvaldan va (1)-(4) formulalardan foydalanib quyidagilar 17,18,19-jadvallarda aniqlansin va iqtisodiy tahlil qilinsin:

1. 
   Xo’jalikdagi asosiy fondlarning tarkibi va ularning o’zgarishi.
   
2. 
   Xo’jalikni fond bilan ta’minlanganligi.
   
3. 
   Mehnatni fond bilan qurollanganligi.
   
4. 
   Fond qaytimi. Fond sig’imi. Rentabellik darajasi.
   
5. 
   1 so’m asosiy ishlab chiqarish fondlari hisobiga olingan foyda.
   

5-Topshiriq. Fermer xo’jaligida asosiy fondlardan foydalanish ko’rsatkichlarini aniqlang.
Topshiriqni bajarish uchun berilgan ma’lumotlar.
17 – jadval

№	Ko’rsatkichlar	O’lchov birligi	Y i l l a r				20__ y.da 20__ y.ga nisbatan
			20__	20__	20__	(+,-)		%
1.	Asosiy fondlarning yillik o’rtacha qiymati-jami	m.so’m
	shundan: - i/ch	m.so’m	147..	234..	347..
	- noi/ch	m.so’m	2053	3003	3586
2.	Jami aylanma fondlar	m.so’m	188..	321..	386..
3.	Ekin maydoni	ga	73	73	73
4.	Xo’jalikdagi yillik o’rtacha xodimlar soni	kishi	73	74	75
5.	YAlpi mahsulot	m.so’m	413..	658..	776..
6.	Mahsulotga sarflan-gan jami harajatlar	m.so’m	405..	642..	769..
7.	Foyda	m.so’m

Ushbu jadvalning 1,2,5,6- qatorlaridagi oxirgi ikkita nuqta o’rniga talaba variant raqamini qo’yadi. Jadvaldagi baholar «shartli» berilgan.

18-jadval

Xo’jalikdagi asosiy fondlarning tarkibi va ularning o’zgarishini aniqlash

№	Asosiy fondlarning turlari	20__ y.		20__ y.		20__ y.		20__y.da 20__ y.ga nisba-tan, %
		qiy-mati, m.so’m	salmog’i, %	qiy-mati, M.so’m	salmog’i, %	qiy-mati, m.so’m	salmog’i, %
	Binolar		15,2		13,8		12,7
	Uzatish moslamalari		8,1		6,3		5,9
	Mashina va jihozlar		42,6		46,3		46,8
	Transport vositalari		28,8		29,2		30,5
	Xo’jalik va ishlab chiqarish jixozlar		5,3		4,4		4,1
	Asosiy fondlar – jami shundan: – ishlab chiqarish – noishlab chiqarish		100,0		100,0		100,0

19-jadval
Xo’jalikda fond bilan ta’minlanganlik va mehnatni fond bilan qurollanganligini aniqlash

№	Ko’rsatkichlar	O’lchov birligi	20__ y.	20__ y.	20__ y.	20__y.da 20__ y.ga nisba-tan, %
	Asosiy fondlarning yillik o’rtacha qiymati – jami	m.so’m
	Xo’jalikning ekin maydoni	Ga
	Xo’jalikni fond bi-lan ta’minlangan-ligi	so’m/ga
	Mehnatni fond bilan qurollanganligi	so’m/ kishi

15 – amaliy mashg’ulot. «Qishloq xo’jaligida asosiy va aylanma fondlari, ulardan samarali foydalanish» (4 soat) (2-qism)


Topshiriq : Guruh talabalari 4ta kichik guruhlarga ajratiladi. Xar bir guruhga qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish fondlarining turkumlari yozilgan varoqchalar tarqatiladi. Kichik guruhlar o’zlariga tegishli fondga kiruvchi vositalardan misollar topadilar. Xar bir vosita qog’ozchalarga yozib doskaga yopishtiriladi.
Darsga oid jixozlar: Qog’oz, qaychi, skoch.

20-jadval

Xo’jalikda asosiy fondlardan foydalanish ko’rsatkichlarini aniqlash

№	Ko’rsatkichlar	O’lchov birligi	Y i l l a r			20__ y.da 20__ y.ga nisbatan
			20__ y.	20__ y.	20__ y.	Farqi, (+,-)	foizda, %
	Asosiy fondlarning yillik o’rtacha qiymati-jami shundan: – ishlab chiqa-rish	m.so’m m.so’m
	Jami aylanma fondlar	m.so’m
	YAlpi mahsulot	m.so’m
	Foyda	m.so’m
	Fond qaytimi	so’m/so’m
	Fond sig’imi	so’m/so’m
	Rentabellik darajasi	%
	1 so’m asosiy ishlab chiqarish fondlari hisobiga olingan foyda	so’m

Xulosa.