O’. Asqarova, Z. Qoraboeva, M. Samidjonova maktabgacha ta`lim metodologiyasi

Ob'ektivlik - o‘rganilayotgan voqea va hodisalar, jarayonlar to‘g‘risida 
odilona, to‘g‘ri baho berish, ulardagi mohiyat, mazmun va o‘zaro aloqa,
o‘zgarishlarga xolisona yondashishni ifodalaydi. 
Aniqlik tadqiqotning barcha muolajalari uchun tegishlidir: pedagogik hodisa 
va jarayonlarni kuzatish va qayd etish; fikrlar tahlili va umumlashmasi; turli 
manbalaridan olingan ilmiy axborotlardan foydalanish va boshqalar. 
Pedagogik metodologiyada izchillik qabul qilingan atamalarning bir xilligiga, 
tadqiqot mantiqiga amal qilishga, shart-sharoitlarni hisobga olishga erishiladi, 
ilmiy apparat tushunchalarining bog‘liqligida namoyon bo‘ladi . 
Tizimlilik - o‘rganilayotgan hodisa va jarayonlarni biror belgilari asosida 
tasniflash, tasavvurlar, tushunchalar va qonuniy aloqalarni o‘rnatish, konsepsiyalar, 
naziriyalarni shakllantirish orqali muayyan tartibga solish jarayoni. 
Tanqidiylik – o‘rganilayotgan muammoga turli nuqtai nazardan baho bera 
olish, tajriba natijalarining haqqoniyligini ta'minlash bilan farazlar va 
nazariyalarni uzluksiz tekshirib borish, mabodo, olingan yangi natijalarga mos 
kelmasa, ulardan voz kechish xususiyati bilan tavsiflanadi. 
Shunday qilib, pedagogikada ilmiy tafakkur tadqiqotning boshlang‘ich 
nuqtasini belgilashda ob'yektivlik, izchillik, aniqlikni nozik, ehtiyotkorona 
qo‘llashni talab etadi, ilmiy farazlarni to‘g‘ri tanlashni, tajriba natijalari, nazariy 
xulosalarni tanqidiy tekshirib ko‘rishni va albatta, tizimlilikni taqozo etadi. 
Boshqacha aytganda, tadqiqotchining metodologik madaniyatini shakllantirishda 
refleksiya – xususiy ilmiy faoliyatini tahlil qilish ko‘nikmasi asosiy o‘rin tutadi. 
Yuqoridagi fikrlar turli fan sohalari bo‘yicha tadqiqot olib boruvchilarga 
tegishlidir, ammo pedagogikada tadqiqotchi o‘ziga xos ba'zi bir xususiyatlari bilan 
farqlanadi. Avvalambor, pedagogika sohasidagi izlanishlar tadqiqotchidan 
pedagogik tajribaga ega bo‘lishni, pedagogik jarayonning barcha “ikir-
chikir”laridan xabardor bo‘lishni talab etadi. Qolaversa, pedagogik muammoning 

---

36 
dolzarbligi respondentlar fikriga tayangan holda aniqlanadi. Bu juda muhim 
bosqich hisoblanadi.
Yuqorida ta’kidlanganlar turli soha vakillarining ilmiy tafakkuriga tegishlidir. 
Shu bilan birga pedagog - tadqiqotchi o‘ziga xos ba’zi bir xususiyatlar bilan 
farqlanib turadi. 
Birinchidan, u yetarlicha pedagogik tajribaga ega bo‘lishi, kamida besh-o‘n 
yillik pedagogik jarayonning "ichida qaynashi" kerak. Shundagina, bu 
jarayonning siru sinoatlaridan voqif bo‘ladi, uning nozik, ko‘z ilg‘amas joylarini 
topadi, muammoni anglay oladi, mavjud ziddiyatlarni shakllantiradi va yangi 
yechimini qidira oladi. 
Ikkinchidan, pedagogik muammoning dolzarbligi respondentlar fikriga 
tayangan holda aniqlanadi. Bu juda muhim bosqich hisoblanadi. 
Ma’lumki shogirdni tayyorlashda kuchli shaxslar ko‘magiga tayanish bizda 
qadimdan sinalgan usul. Ustoz o‘zining zaif tomonlarini shogirdiga oshkor 
qilmagan holda o‘zidanda kuchliroq ustoz huzuriga yuborishni lozim topgan. 
Misol uchun Mashrab hurfikrlashda tashna edi. Birinchi ustozi Mulla Bozor Oxund 
(XVII asr) Mashrabni o‘zidan kuchliroq bo‘lgan Hidoyatulloh Ofoq Hojaga 
jo‘natadi. Sababi Bozor Oxund shogirdining fikrlashini bo‘lib qo’yishi, o‘zi 
bilmagan holda unga zarar etkazishi mumkin edi. Natijada Mashrab Ofoq Hoja 
huzurida valiy bo‘lib etishadi. 
Pedagogik tadqiqotchi ob’ektlar (o‘qituvchi, tarbiyachi, o‘quvchi - talabalar va 
boshqalar) bilan ish ko‘radi va pedagogik tajriba-sinov o‘tkazishda undan 
ehtiyotkorlik talab etiladi, ayniqsa, o‘quvchi-yoshlar qalbiga, dunyoqarashiga, erkin 
fikrlashiga sinov davomida putur etmasligi lozim. Xullas, pedagogik voqelikni 
to‘g‘ri aks ettirishda tadqiqotchi sog‘lom fikr sohibi bo‘lish uchun metodologik 
madaniyatni egallashi shart ekan.
1
Ta’kidlash joizki, ayrim tadqiqotchilar pedagogik tadqiqotlarning asoslarini 
belgilashda pedagogikaning metodologik muammolarini umumnazariy muammolar 
bilan almashtirib, "statistik metodologiya", "pedagogik metodologiya" kabi 
ifodalarda noto‘g‘ri talqin qilayotgan hollarga duch kelinmoqda. Sababi falsafa 
fanigina metodologik baza hisoblanadi, uning barcha bo‘limlari, tushunchalar, 
qonuniyatlari, toifalari metodologik ahamiyat kasb etishi e’tirof qilingan. Shu bilan 
birgalikda filosofiyani metodologiya bilan to‘liq almashtirish ham yaramaydi: 
metodologiya - bu boshdan - oxir filosofiya emas, balki uning asosiy 
funksiyalarini, ayrim jihatlarini o‘zida aks ettiradi, xolos. 
Shunday qilib, hozirgi kunda pedagogika fanining metodologik asosi 
filosofiyadir. Filosofiyaning bosh masalasi esa ob’ektiv borliq va inson 
o‘rtasidagi o‘zaro aloqani oydinlashtirish hisoblanadi. Olam bilan odam 
mavjudligini tadqiq qilish insonning cheksiz faoliyatini va xarakterini o‘rganishdir. 

---

37 
Individning shaxs darajasida namoyon bo‘lishida tarbiyaning yetakchi mavqeini 
qadimdan faylasuflar tan olishgan va inson tarbiyasi muammosi falsafaning asosiy 
masalalari qatoriga kiritilgan. Shu tariqa falsafiy ta’limotlar tarkibida pedagogik 
fikr va g’oyalar vujudga kela boshlagan va yillar davomida rivojlanib borgan, 
natijada pedagogika mustaqil fan sifatida ajralib chiqqan. Demak, hech 
ikkilanmasdan aytish mumkinki, pedagogika fanining metodologiyasini jamiyat 
taraqqiyoti qonunlarini ifoda etuvchi zamonaviy filosofiya, uning bilish 
nazariyasi tashkil etadi.