O. E. Toshmurodov milliy kurashning nazariy asoslari

Amaliy yo‘nalishi. Milliy kurash katta amaliy ahamiyatga ega. 
Ushbu tamoyilning amaliy namoyon qilinishi shuni nazarda tutadiki, 
kurashchi kutilmagan vaziyatlarda harakat qila olishi lozim. Katta 
yoshdagi sportchilar o‘zlarini hamda yaqinlarini himoya qila olishlari 
zarur. 
Kurash bo‘yicha o‘quv-mashg‘ulotlarning muvaffaqiyatli olib 
borilishi ushbu jarayonning asosiy pedagogik (didaktik) tamoyillariga 
muvofiqligi bilan aniqlanadi. 
O‘quv-mashg‘ulot 
samaradorligi 
quyidagi 
didaktik 
tamoyillarga asoslanadi: 
1. O‘qitishning ilmiylik tamoyili. 
2. O‘qitishning yengillik tamoyili. 
3. O‘qitishning muntazamlilik tamoyili. 
4. O‘qitishning onglilik va faollik tamoyili. 
5. O‘qitishning ko‘rgazmalilik tamoyili. 
6. O‘quv materialini puxta o‘zlashtirish tamoyili. 
7. Jamoali o‘qitish va o‘quvchiga individual yondashish birligi 
tamoyili. 
8. O‘qitishning amaliyot bilan bog‘liqligi tamoyili. 
9. O‘qitish jarayonida o‘qituvchining yetakchilik ahamiyati. 
 
2.3. Milliy kurashda o‘qitish uslublari 
 
Harakatlarga maqsadli o‘rgatish o‘qituvchidan o‘qitish 
uslublari tavsiflarini bilishni talab etadi. Hamma uslublar shartli 
ravishda uchta asosiy guruhga bo‘linadi: so‘zdan foydalanish (so‘z) 
uslublari, ko‘rgazmali qabul qilish uslublari (ko‘rgazmali) va amaliy 

---

41 
uslublar. O‘z navbatida, uchta guruhning har biri bir nechta 
uslublardan tashkil topgan. 
1 - jadval 
O‘qitish uslublari
So‘zdan 
foydalanish 
uslublari
Ko‘rgazmali 
qabul qilish 
uslublari
Amaliy uslublar
Hikoya, ta’rif, 
suhbat, 
tushuntirish, 
tahlil qilish, 
ko‘rsatma berish, 
hisoblash
Plakatlar, video 
yozuvlarni 
ko‘rsatish, 
namoyish 
qilish, 
taqdimotlar 
namoyish qilish
Qat’iy 
tartiblashtiril-
gan mashqlar 
uslublari. 
Qismlarga 
bo‘linib 
o‘rganish. 
Butunligicha 
o‘rganish.
Qisman 
tartiblashti-
rilgan 
mashqlar 
uslublari. 
O‘yin, 
musobaqa 
uslublari
O‘qituvchi tomonidan qo‘llaniladigan so‘zdan foydalanish 
uslublari butun o‘quv jarayonini faollashtiradi, harakatlanishlar 
to‘g‘risida yanada to‘liq hamda aniq tasavvurlarni shakllantirishga 
yordam beradi. Ushbu uslublar yordamida o‘qituvchi o‘quv 
materialining o‘zlashtirilishini tahlil qiladi va baholaydi. 
Ko‘rgazmali 
qabul 
qilish 
uslublari 
o‘rganilayotgan 
harakatlarning ko‘z bilan ko‘rish va eshitish orqali qabul qilinishini 
ta’minlaydi. 
Ko‘rgazmali qabul qilish harakatlarni yanada tez, chuqur va 
mustahkam egallab olishga yordam beradi, o‘rganilayotgan 
harakatlarga qiziqish uyg‘otadi. 
Amaliy 
uslublar 
shug‘ullanuvchilarning 
faol 
harakat 
faoliyatiga asoslangan. Ular shartli ravishda ikkita guruhga bo‘linadi: 
qat’iy va qisman tartiblashtirilgan mashqlar uslublari, harakat 
shakllari, yuklama o‘lchamlari, uning o‘sib borishi, dam olish bilan 
almashilib turilishi va boshqalarni qat’iy tartiblashtirgan holda 
harakatlarni ko‘p marta takrorlash bilan tavsiflanadi. Buning 
natijasida kerakli harakatlarni asta-sekin shakllantirib, alohida 
harakatlarni tanlab o‘zlashtirish imkoniyati tug‘iladi. 
Qismlarga bo‘lib o‘rganish uslubi dastlab harakatning alohida 
qismlarini o‘rganishni, keyinchalik esa kerakli darajada butun holiga 
birlashtirishni nazarda tutadi. 

---

42 
Butunligicha o‘rganish uslubi o‘qitishning yakuniy maqsadiga 
qarab, harakat qanday ko‘rinishda bo‘lsa, uni shundayligicha 
o‘rganishni ko‘zda tutadi. 
Qisman tartiblashtirilgan mashqlar uslubi o‘quvchilar oldiga 
qo‘yilgan vazifalarni hal etish uchun harakatlarni nisbatan erkin 
tanlashga ruhsat beradi. 
O‘yin uslubi harakatlarning qat’iy tartiblashtirilishi, ularni 
bajarishdagi mumkin bo‘lgan shartlarning yo‘qligi bilan tavsiflanadi; 
ijodiy qobiliyatlarni mustaqil namoyon qilish uchun keng 
imkoniyatlar yaratadi, mashg‘ulotlarning ko‘tarinki ruhda o‘tishini 
ta’minlaydi. 
Musobaqa uslubi maxsus tashkil qilingan musobaqa faoliyatini 
nazarda tutadi. Bunday faoliyat ushbu holda o‘quv mashg‘ulotlari 
samaradorligini oshirish usuli sifatida qatnashadi. 
Shunday qilib, o‘quv-mashg‘ulotlarda hamma sanab o‘tilgan 
uslublar turlicha birikkan holda, andozali shakllarda emas, balki sport 
tayyorgarligining muayyan talablarini hisobga olib, o‘zgartirilgan 
shakllarda qo‘llaniladi. Uslublarni tanlashda shu narsaga e’tibor 
berish lozimki, ular oldinga qo‘yilgan vazifalar, umumiy didaktik 
tamoyillar, shuningdek sport mashg‘ulotining maxsus tamoyillari, 
shug‘ullanuchilarning yosh xususiyatlari, ularning malakasi hamda 
tayyorgarlik darajasiga qat’iy muvofiq bo‘lishi shart.