O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Yüklə 12,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə129/236
tarix21.10.2023
ölçüsü12,57 Mb.
#159277
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   ...   236
Normal-fiziologiya

q o 'z g 'a lu v c h a n lik ,
o'tkazuvchanlik, qisqaruvchanlik
va 
avtom atiya
x o s s a la rg a e g a . Y u ra k
m u sk u lla rin in g t a ’s ir la r g a q o ‘z g ‘alish b ila n ja v o b b e rish i q o ‘z g ‘a lu v c h a n lik
d e y ila d i. Q o ‘z g ‘a l i s h i y u r a k m u s k u lin in g q is q a ris h ig a , y a ’ni ta ra n g lig in i 
o r t i s h i y o k i m u s k u l t o l a s i n i n g k a l t a t o r t i s h i g a s a b a b b o ‘ l a d i , b u
q is q a ru v c h a n lik d e b a ta la d i.
Y urak m u sk u lla ri o ‘tkazuvchanlik, y a ’ni harakat potensialini tola b o ‘y lab 
tarqatish x u su siy atig a ega.
Y urak a v to m a tiy a si - uning o ‘zid a yuzag a ch iqadigan im pulslar hisobiga 
qisqarishidir.
210


kapíllyarlar 
o'pka arteriyasi
o'ng bo'lmacha 
o'ng qorincha
jigarvenasi— ------
darvoza venasi 
¡chak arteriyasi
katta qon aylanish 
doirasi kapillyarlari
bosh miya 
kapillyarlari
o'pka venasi 
aorta yoyi 
chap bo'lmacha
chap qorincha 
qorín aortasi
5 7 -rasm . K atta v a k ich ik q o n ay lan ish do iralari ch ízm asi.
Yurak avtomatiyasi.
T ashqi ta ’sirla rsiz hujayraning o ‘zid a hosil boMadigan 
im pulslar hisobiga yurak m uskuüarining qisqarishi yurak avtom atiyasi deb ataladi. 
A gar b aq a yuragini ajratib o!tb, rin g e r eritm asiga solib q o ‘yilsa, u b ir necha soat 
qisqarib turishi mumkin. Issiq qonli hayvonlaryuragi ajratib olinib, tegishli sharoitlar 
yaratilsa, b ir necha kun q isqarib turishi m um kin.
Y urak avtom atiyasi tabiati h o zirg i kungacha toM iqligicha aniqlanm agan. Buni 
isbotlovchi bir necha nazariyalar m avjud b o ‘lib (neyron, m iogen, gorm onal), miogen 
nazariya to ‘g ‘ri deb hisoblanm oqda. Q o ‘zg‘alishlam i hosil boMisht atipik muskullar 
p e y s m e k k e rla r fao liy ati b i!an b o g ‘liq . Bu m u s k u lla rd a sa rk o p la z m a k o ‘ p, 
m iofobrillalar oz b o ‘lib, g o ‘yoki em brional m uskul to ‘qim asini tuzilishiga o ‘xshash. 
A tipik muskullar yurakni o ‘tkazuvch¡ tizim inihosilqiladi.U laryurakningtugunlarida 
jo ylashgan.
Y u ra k ritm ini boshqaruvchi tugun - sinoatrial tugun hisoblanadi. U atipik 
hujayralar to‘plami, yuqori va pastki kavak, venalam i o ‘ng bo ‘ im achaga quyilayotgan 
jo y la ro ra lig ‘ida joylashgan.
211


A trio v en trik u ly ar tugun o ‘ng b o ‘lm achaning pastki b o ‘lm acha v a qorincha 
o ra sid a g i to 's iq n in g o ‘ng q ism id a jo y la s h g a n . Shu tu g u n la rd an G is tu tam i 
b o sh la n a d i. G is tu ta m i a trio -v e n trik u ly a r to ‘s iq d a n o ‘tib o q , ikki ta rm o q q a
q o rin ch alar b o ‘y la b tarqaluvchi o ‘n g va ch ap oyoqlarga bo 'lin ad i. Bu o y oqchalar 
Purkine to lalarin i hosil qilib, qorinchalar m iokardiga beradi.
A tipik m uskul tolalari funksional jih a td a n b irx il emas. Sinoatrial tugunning bir 
necha hujayralari haqiqiy peysm ekrlar hisoblanadi, ya’ni spontan o ‘z-o‘zidan harakat 
potensialini y u z a g a chiqara oladi. Q olgan hujayralar esa latent boshqaruvchilarga 
kiradi.
H aqiqiy v a laten t p eysm ekkerlarda ish g a m iokardlardan q o ‘z g ‘alish ritm larini 
h o sil b o ‘ lish i b ila n fa rq q ila d i. Bu h u ja y ra la r d ia sto la v a q tid a y u q o ri ion 
o 'tk a z u v c h a n lik xususiyatiga ega b o ‘tib, peysm ekker potensialini sekin diastolik 
d epolyarizatsiyasi hosi! b o ‘lishiga o lib k e la d i. Bu vaqtda mahalliy tarqalm aydigan 
q o ‘z g ‘a lish v u ju d g a k eladi. H aq iq iy p ey sm ek k e rd a latent pey y em ek k erlarg a 
n isb a ta n , b o ‘s a g ‘a so h asi tezro q y etib b o ra d i. B u d iastolik d ep o ly a riz a tsiy a
sohasiga y etib b o rish i bilan, tarqaluvchi harakat potensiali yuzaga keladi.

Yüklə 12,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   ...   236




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin