kapíllyarlar
o'pka arteriyasi
o'ng bo'lmacha
o'ng qorincha
jigarvenasi— ------
darvoza venasi
¡chak arteriyasi
katta qon aylanish
doirasi kapillyarlari
bosh miya
kapillyarlari
o'pka venasi
aorta yoyi
chap bo'lmacha
chap qorincha
qorín
aortasi
5 7 -rasm . K atta v a k ich ik q o n ay lan ish do iralari ch ízm asi.
Yurak avtomatiyasi.
T ashqi ta ’sirla rsiz hujayraning o ‘zid a hosil boMadigan
im pulslar hisobiga yurak m uskuüarining qisqarishi yurak avtom atiyasi deb ataladi.
A gar b aq a yuragini ajratib o!tb, rin g e r eritm asiga solib q o ‘yilsa,
u b ir necha soat
qisqarib turishi mumkin. Issiq qonli hayvonlaryuragi ajratib olinib, tegishli sharoitlar
yaratilsa, b ir necha kun q isqarib turishi m um kin.
Y urak avtom atiyasi tabiati h o zirg i kungacha toM iqligicha aniqlanm agan. Buni
isbotlovchi bir necha nazariyalar m avjud b o ‘lib (neyron, m iogen, gorm onal), miogen
nazariya to ‘g ‘ri deb hisoblanm oqda. Q o ‘zg‘alishlam i hosil boMisht atipik muskullar
p e y s m e k k e rla r fao liy ati b i!an b o g ‘liq . Bu m u s k u lla rd a sa rk o p la z m a k o ‘ p,
m iofobrillalar oz b o ‘lib, g o ‘yoki em brional m uskul to ‘qim asini tuzilishiga o ‘xshash.
A tipik muskullar yurakni o ‘tkazuvch¡ tizim inihosilqiladi.U laryurakningtugunlarida
jo ylashgan.
Y u ra k ritm ini boshqaruvchi tugun - sinoatrial tugun hisoblanadi. U atipik
hujayralar to‘plami, yuqori va pastki kavak, venalam i o ‘ng bo ‘ im achaga quyilayotgan
jo y la ro ra lig ‘ida joylashgan.
211
A trio v en trik u ly ar tugun o ‘ng b o ‘lm achaning pastki b o ‘lm acha
v a qorincha
o ra sid a g i to 's iq n in g o ‘ng q ism id a jo y la s h g a n . Shu tu g u n la rd an G is tu tam i
b o sh la n a d i. G is tu ta m i a trio -v e n trik u ly a r to ‘s iq d a n o ‘tib o q ,
ikki ta rm o q q a
q o rin ch alar b o ‘y la b tarqaluvchi o ‘n g va ch ap oyoqlarga bo 'lin ad i. Bu o y oqchalar
Purkine to lalarin i hosil qilib, qorinchalar m iokardiga beradi.
A tipik m uskul tolalari funksional jih a td a n b irx il emas. Sinoatrial tugunning bir
necha hujayralari haqiqiy peysm ekrlar hisoblanadi, ya’ni spontan o ‘z-o‘zidan harakat
potensialini y u z a g a chiqara oladi. Q olgan hujayralar esa latent boshqaruvchilarga
kiradi.
H aqiqiy v a laten t p eysm ekkerlarda ish g a m iokardlardan q o ‘z g ‘alish ritm larini
h o sil b o ‘ lish i b ila n fa rq q ila d i. Bu h u ja y ra la r d ia sto la v a q tid a y u q o ri ion
o 'tk a z u v c h a n lik xususiyatiga ega b o ‘tib, peysm ekker potensialini
sekin diastolik
d epolyarizatsiyasi hosi! b o ‘lishiga o lib k e la d i. Bu vaqtda mahalliy tarqalm aydigan
q o ‘z g ‘a lish v u ju d g a k eladi. H aq iq iy p ey sm ek k e rd a latent pey y em ek k erlarg a
n isb a ta n , b o ‘s a g ‘a so h asi tezro q y etib b o ra d i. B u d iastolik
d ep o ly a riz a tsiy a
sohasiga y etib b o rish i bilan, tarqaluvchi harakat potensiali yuzaga keladi.
Dostları ilə paylaş: