O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

fonokardiografiya
( FK G ) deb ataladi. FKG da va 1 va 2 tondan 
tashqari yan a 3 va 4 tonlam i ham yozib olish mumkin. (rasm).
Yurak faoliyatining boshqarish mexanizmlari.
Organizmni o ‘zgaruvchan 
tabiatiga m oslashuvi yurak faoliyatida o ‘zgarishlami keltirib chiqaradi va u bir 
qator boshqaruv mexanizmlar hisobiga am alga oshiriladi. Bu mexanizmlaming bir 
qism i y u ra k n in g o*zida jo y la sh g a n - yurak ichi, intrakardial boshqarilish 
m exanizm lari. Bularga: hujayra ichi boshqarish mexanizmlari, hujayralararo 
boshqarish mexanizmlari va yurak ichi periferik reflekslari kiradi. Ikkinchi guruh 
boshqarish mexanizmlariga esa yurakdan tashqan (ekstrakardial) mexanizmlar kiradi. 
Bularga: nerv vagum oral boshqaruv mexanizmlar kiradi.
222
.

---

Yurak ichi boshqaruv mexanizmlari.
//u ja y ra ichi boshqaruv mexanizmlari: 
Elektron mikroskop yordamida yurak muskullari tekshirib ko‘rilganda ular alohida 
m iotsitlardan tash k il topganügi va b ir b iri b ilan k o ‘ndalang d isk lar b ilan
b o g ‘iangan!igi aniqlangan. Har b ir m io tsitd a oqsil sintezini b o sh q aru v ch i 
m exanizm lar b o ‘lib, uni tuziüshi va vazifasini saqlab turadi. O qsillar sintezi 
autoregulyator yo‘l bilan boshqariladi.
Yurak zo‘riqish ish bilan ishlasa (doimiy jism oniy ish yoki mashq) miokardning 
qisqartiruvchi va tuzilishini ta ’m inlovchi o q sillar sintezi kuchayadi. Bu esa 
miokardning 
ishchi (fiziologik) gipertraftyasi
deb ataladi.
Yurak muskullarimng qisqaruvchanligi, tolalarining tuzilishiga va tolalam ing 
uzunligi hamda sarkomeming tarangligiga b o g ‘liq. Yurak miokardining qisqarish 
kuchi o ‘z-okzini boshqaruvchi ikki m exanizm ga bog‘liq holda am alga oshadi: 
geterometrik va gomeometrik yo'llar bilan. Y urak muskuli tolalarining qisqarish 
kuchi, ulam ing qisqara boshlashdan oldingi uzunligiga bog‘liq. Bu bog'lanishni
O. Frank va Ye. Starling ta’riflab berganlar va bu holat * 
Yurak qommi»
yoki «Frank- 
Starling qon uni» deb ataladi. Yurak m iotsitlari diastola vaqtida qanchalik k o ‘p 
cho'zilsa, yurakka shuncha ko‘p qon keladi. H ar bir miofibrillalar ichidagi aktin 
iplari miozin iplaridan ko proq surilib uzoqiashadi, o ‘z navbatida qo'shim cha 
ko‘prikchalar soni ortadi va yurakning qisqarish kuchi o'shancha ortadi. Shu 
sabablarga ko‘ra yurakka venoz tizim orqali qonga qon kelsa, shuncha m iqdorda 
arterial tizimga chiqarib yuboriladi. Yurak faoliyatining miogen yo‘l bilan shunday 
boshqarilishi geterom etrik 
boshqarilish mexanizmi
deb ataladi (muskul toiasining 
uzunligini harxilligi).
Gomeometrik boshqarish mexanizmi sarkom er uzunligining o'zgarishi bilan 
bogMangan em as. Biologik faol m o d d alar (k atex o lam in lar)n m g m u sk u llar 
metabolizmiga va unda energiya ajratilishiga bevosita ta’siriga asoslangan.
Adrenalin va noradrenalin, C a ^ ionlarini X P vaqtida kirishini kuchaytiradi va 
yurak qisqarishlarini kuchaytiradi.
Chap qorinchadan qonni aortaga chiqishi qiyinlashganda, yurak qisqarishlari 
kuchi ma’!um chegaralargacha kuchayadi (A nrep effekti).
H
ujayralararo boshqaruv mexanizmi.
M iokard hujayralarini biriktirib turuvchi 
oraliq disklar turlicha tuzilgan. Ayrim oraliq disklar faqat mexanik vazifani, ba’zilari 
k a rd io m io tsitlarg a kerakli m oddalam i ta sh ish , boshqalari esa n e k su sia r -
qo‘zg‘alishlami hujayradan hujayraga o (tkazadi. Hujayralararo m unosabatlam ing 
buzilishi yurak muskultarining asinxron qisqarishiga va yurak aritm iyalariga olib 
keladi. Faqat kardiomiotsitlar o ‘rtasidagi m unosabatlar emas, balki m iotsitlar va 
biriktiruvchi to‘qim a hujayralari orasidagi munosabatlar yurak faoliyati uchun katta 
ahamiyatga ega. Biriktiruvchi hujayralar m iotsitlar uchun faqat tayanch tizilm asini 
emas, balki ular, miotsitlarga nisbatan trofik vazifani ham bajaradi. Bu