O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V
Yüklə 12,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
manfiy inotrop effekt
deb ataladi. Yurak da qokzg‘alishlam ing o ‘tish tezligi kamayadi. Bu esa manfiy dromotrop effekt deb ataladi. Yurak muskullarining q o kzgkaluvchanligi kamayadi- bu hodisa manfiy batmatrop effekt deb ataladi. Adashgan nerv uzoq vaqt ta ’sirlansa, yurak qisqarishlari to ‘xtaydi, t a ’sirot yana davom ettirilsa, yurak qisqarishlari yana asta-sekin tiklanadi. Bu hodisa yurakning adashgan nerv ta ’siridan sirpanib chiqib ketishi deb ataladi. Simpatik nervni yurak faoliyatiga ta’sirini birinchi b o ‘lib aka-uka Sionlar (1867), so‘ngra I.P. Pavlov va V. Gaskell b ir vaqtda o ‘rgangan!ar. Simpatik nerv ham parasimpatik nerv singari yurak faoiiyatini barcha k o krsatkichlariga ta ’sir etadi. Faqat uning ta’siri qarama-qarshi yo‘nalishda boMadi, yurak qisqarishlar soni ortadi. Bu musbat xronotrop effektdir. Qorincha va b o ‘lmachalar qisqarish kuchi ortadi. Musbat inotrop effekt, yurakda qo‘zg‘alish!ari o ‘tishi tezlashadi, musbat drom otrop effekt yurak muskullarini qo‘zg‘a1uvchanligi ortadi, musbat batmatrop effektlar qo‘zg‘atiladi. Bir vaqtning o 'z id a ikkala nerv (sim p a tik va parasim patik) ta ’sirlan sa, parasimpatik nerv ta ’siri ustunlik qilib, yurak urishi sekinlashadi. Har ikkala nervning periferik qism larin i ta ’sirlaganda kelib chiq ad ig an o ‘zgarishiar asosida - biologik faol m oddalar ishlab chiqarilishi turadi. Bular yordam idaqo‘zg‘alish!ar uzatiladi. Bu hodisani birinchi bo‘lib 1921-yil, olim O. Levi tajribada aniqlagan. U ikki tarm oqli kanyulaga ikkita ajratib olingan baqa yuragini o ‘m atad i. B itta yurakning a d ash g an nervi p eriferik qism i k u ch ü ta’sirlanganda, yurak urishlari to‘xtab qoladi. M a’lum vaqt o ‘tgach, ikkinchi ajratib olingan yurak ham to ‘xtab qolganini kuzatdi. H ar ikkala yurak ham bitta umumiy eritma bilan ulangan edi. Ta’sirlangan yurak nerv oxirlaridan chiqqan m odda ikkinchisiga ham eritma orqali o ‘tib ta ’sir etadi. Bu modda atsetilxolin edi. A gar simpatik nerv ta ’sirlansa, yurak urishlari tezlashadi. Uning oxiridan esa adrenalin yoki noradrenalin ishlab chiqaritadi. Adashgan nerv oxirlarida ajralib chiqqan atsetilxolin qon va to ‘qim alarda bo'ladigan xolinesteraza fermenti ta’sirida, te z parchalanib ketadi. Shuning uchun ham atsetilxolin m ahalliy ta ’sir k o ‘rsa tad i. N oradrenalin esa nisbatan sekin parchalanadi, uning ta ’siri uzoqroq davom etadi. Yurak ichi va yurakdan tashqari boshqaruv m exanizm larning o 'zaro munosabatlari. Adashgan va sim patik n erv lar m arkazlari yurak faoliyatining boshqaruvi, ikkinchi iyerarxik pog‘ona hisoblanadi. Bosh miyaning yuqori qismlaridan kelayotgan reflektor va pastga tushuvchi ta ’sirlarini umulashtirib, yurak faoiiyatini. qisqarishlari varitmlarsonini boshqaruvi signallami hosil qiladi. Undan ham yuqorigi iyerarxik markazgipotalamik soha hisoblanadi. Gipotalamusni turli sohalari elektrik ta’sir etilganda, yurak qon-tomir sistem asida o ‘zgarishlar kelib chiqadi. Lokal ta’sirlanganda alohida o ‘zgarishlar kelib chiqadi: yurak ritmi o ‘zgaradi yoki chap yurak qisqarishlari kuchi yoki chap qorincha b o ‘shashish darajasi va h. k. Shunga asoslanib gipotalamusda yurakning ayrim funksiyaiarini boshqaruvida tuzilm alar bor deb atash mumkin. Tabiiy holda bu m arkazlar alohida faoliyat ko‘rsatmaydi. 225 Gipotalamus integrativ markaz bo'lib, yurak faoliyatining har qanday ko'rsatkichini, tashqi va ichki muhit o ‘zgarishlariga, organizm ehtiyoji va xulq-atvor reaksiyalariga qarab o ‘zgartiradi. Gipotalamus yuqoridan kelayotgan signallami birlashtirib yurak qon-tom ir sistemasi faoliyatini o ‘zgartiradi. Limbik tizim yoki yangi po‘stloq ta'sirlanganda harakat reaksiyalardan tashqari yurak qon-tomir tizimida ham o'zgarish kuzatiladi; arterial bosim, yurak qisqarishlari soni va h. k. Yüklə 12,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|