O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Gols refleksi
deb ataladi. Ichakda joylashgan affer­
ent tolalar impulslari orqa miyaga, undan uzunchoq miyaga olib boradi. Adashgan 
nerv tonusi ortib, yurak urishlari sekinlashadi yoki to ‘xtab qoladi.
Vagal reflekslarga Danini-Ashner refleksini ham kiritish mumkin. Ko‘z soqqalari 
bosilganda bradikardiya kuzatiladi-yurak urishlari minutiga 10-20 tagacha kamayadi.
Yurakdan boshqa visserai organlar faoliyatiga ta ’sir etuvchi reflekslar ham 
mayjud. Shular jumlasiga Genri-Gauyeming kardiorenal refleksini misol qilish mumkin. 
Chap qorincha devorlarining cho‘zilishi diurezni kuchayishiga olib keladi.
Shunday qilib, kardial reflekslami uch guruhga bo'lish mumkin: I. Xususiy -
yurak-qon-tomirlar retseptorlarini ta’sirlanishidan kelib chiquvchi. 2. Payvasta -
boshqa har qanday a ’zolar qitiqlanganda. 3. X os boMmagan - fiziologik tajriba- 
lardan kelib chiqadigan yoki patologik holatlarda kelib chiqadigan.
Yurak faoliyatining gumoral boshqarilishi.
Q onda aylanib yurgan barcha 
biologik faol m oddalar yurak faoliyatiga to ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri yoki bilvosita ta ’sir 
k o ‘rsatadi. Lekin yurak faoliyatiga gumoral boshqaruvchi ta ’s ir etadiganlari 
unchalik ko‘p ham emas. Bular qatoriga buyrak usti bezi mag‘iz moddasida ishlab 
chiqariluvchi katexolaminlar-adrenalin, noradrenalin va dofaminlami kiritish mumkin. 
Bu gorm onlar kardiom iotsitlam ing ä-adrenoretseptorlariga ta ’sir ko‘rsatadi. 
Hujayraning adenilatsiklaza fermentini faollab siklik AMFning sintezini kuchaytiradi. 
So‘ngra fosforilaza jarayoni tezlashib energiya almashinuvi kuchayadi, m iokard 
energiya manbayi bilan ta’minlanadi. Natijada peysm ekker hujayralarida m usbat 
xronotrop, ishchi miokardda esa musbat inatrop ta ’sir yuzaga keladi.
227

---

Boshqa gorm onlam i miokardga ta’siri nospetsiflk hisoblanadi. Oshqozon osti 
bezi D-hujayralari ishlab chiqaradigan glikogen adenilatsiklazani faollab musbat 
inotrop t a ’s ir k o ‘rs a ta d i. B uyrak usti bezi p o ‘stlo q m oddasi g orm onlari 
(kortikosteroidlar) v a angiotenzin musbat inotrop ta ’sir ko‘rsatadi. 0 ‘zida yod 
tutuvchi qalqonsim on bezi gormonlari yurak urishlari sonini oshiradi. Yuqorida 
sanab o ‘tilgan gorm onlar ta ’siri simpatoadrenal tizim orqali ta ’sir ko‘rsatadi.
Gipoksemiya, g iperkapniya va atsidoz yurak m iokardini qisqaruvchanlik 
faoiiyatini pasaytiradi.
Atsetilxolinni yurak faoliyatiga ta’siri hujayra mem branasining K+ ioni uchun 
o ‘tkazuvchanligini o sh ira d i, depolyarizatsiyaga to ‘sqinlik qiladi. N atijada si­
nus tugunida sekin d ia sto lik depolyarizatsiya hosil b o ‘lishi kechikadi, XP 
qisqaradi, oqibatda y u ra k urishlari sekinlashadi. A trioventrikulyar tugunchada 
esa K* ionlari o ‘tishi C a++ ionlari chiqishiga qarshilik qiladi. Fosforilaza ta’sirida 
hujayra m em branasini Ca** uchun o ‘tkazuvchanligi ortadi. 0 ‘z navbatida yurak 
qisqarishlari soni, o ‘tkazuvchanligi ortadi. N oradrenalin atsetilxolinga nisbatan 
sekin parchalanadi. S h u n in g uchun ham sim patik t a ’sir uzoqroq davom etadi. 
Y urak faoliyatida e le k to rlitla r ahamiyati katta. H ujayra atrofidagi m uhitda K* 
ionlari m iqdorining o rtish i yurak faoiiyatini susaytiradi. Ion konsentratsiyasi 
o ‘zgarishi hisobiga, m em brananing kaliy uchun o'tkazuvchanligi ortadi; natijada 
q o ‘zgaluvchanlagi p a sa y a d i, q o ‘zg ‘alishlarni o ‘tk azish sekinlashadi, sinus 
tuguni yurak ritmini boshqaruvchi vazifasini bajara olm ay qoladi. K+ ion miqdori 
ortiqcha b o ‘lsa, y u rak d iasto lad a to ‘xtab qoladi. Y urakka H+ va HCO' ionlari 
ham xuddi sh u n d a y t a ’s ir k o 'rs a ta d i. K alsiy io n la ri k o ‘p b o ‘lsa, yurak 
m uskullarini qisqaruvchanligi, o ‘tkazuvchanligi ortad i va yurak sistola vaqtida 
to 'x ta b qoladi.
Y urakning e n d o k rin vazifasL BoMmachalar miotsitlarida (asosan o‘ng bo‘lma- 
cha) granulyar h u ja y ra la r b o ‘lib,