O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

natriyuretik gorm on
yoki 
atriopeptid
deb 
nomlanadigan m oddalar sintez qilinadi.
Gormonlar sintezi; b o ‘lmachalarga ko‘p qon to'planganda (ular cho‘zilganda), 
aortada bosim turg‘un k o ‘tarilganda, qonda natriy m iqdori ortganda, adashgan va 
simpatik nerv faollashganda, qonda vazopressin ortganda kuchayadi. Natriyuretik 
gormon ta’siri xilm a xil. U ning ta ’sirida buyraklardan N a+(90 marta) va C l' (50 
m artagacha)ni e k sk re síy a si kuchayadi, b ir v aq tn in g o 'z id a ularni nefron 
kanalchalarida reab so rb siy asi pasayadi. Renin va aldosteron sekretsiyasini, 
angiotenzin II ning faolligini pasaytiradi. Natriyuretik gorm on mayda qon-tomirlar 
silliq muskullarini b o ‘shashtiradi, shu yo‘l bilan arterial bosim tushadi. Ichaklar 
silliq muskullarini b o ‘shashtiradi.
Q on-tom irlar tizim i. 
Yurak qon tomir tizimimngfmksianalsinflanishi.
Yurak 
qon-tomir sistemasini funksional sinflashni bosimlar farqiga qarab boMingan. 
Yuqori
bosimli
va 
past bosimli
sohalar. Yuqori bosimli sohalarga: chap qorincha, yirik 
arteriyalar, o ‘rta va kichik diametrli arteriyalar, arteriolalar. Past bosimli sohalarga - 
qolgan qismlar (kapillarlardan to chap bo‘lmachagacha) kiradi.
228

---

rezistiv 
tomirlar
g » —*
arteriyalar artertolalar
kapillyerlar
hajmli 
locntdar
C 3
I
;
venulalar 
venalar
16 
_ 6?" 
qonning umumii miqdondan % hajmda
6 2 - r a s m . 
Qon-tomirlaming har xil qismidagi gemodinamik ko‘rsatkichlar:
A - qonning taqsimlanishi; B - qon-tomirlar bo ‘ylab qon bosimini o 'zgarish sxemasi
(Foikovbo'yicha, 1967-y). ö-1-yurak-«nasos»; 1 -2 -aorta vayirikarteriyalar; 2 - 3 -
arteriola va kapillarlar; 3-4 - prekapillar sfinklerlar; 4-5 - kapillarlar; 5-6 -
kapillariardan so ‘nggi tomirlar;
6-7 - vénula va venalar.
Shved fiziologi B. Foikov ketma-ket ulangan qism lam i quyidagicha sinflaydi.
1. Yurak-nasos vazifasini bajarib, qonni tom irlarga ritmik ravishda haydab beradi. 
Bosim sistolada 120 mm sm ust, diastolada esa 0 ga teng boMadi.
2. Elastik tipdagi tomirlar- katta qon aylanish doirasida aorta va yirik arteriyalar, 
kichik qon aylanish doirasida o‘pka arteriyasi va uning tarmoqlari kiradi. Kom pressor 
kamera ham deb ataladi. Bu tomirlar elastik tolalardan tashkil topgan boMib, q o n - 
tomirlarda qonning uzluksiz harakatini, ham da diastola vaqtida bosimni p asay ib
ketmasligini ta ’minlaydi. Bu qismlarda bosim 120/80 ga teng.
3. Yuqori qarshilikka ega tomirlar 
(rezistiv tomirlar)
prekapillar va postkapillar 
tom irlar kiradi (arteriola va venulalar). Bu tom irlarda muskul qavati y a x sh i
229

---

rivojlangan. Bosim 3 0 -6 0 mm sm ust teng. Qon-tomirdagi bosimning sistolik va 
diastolik to'lqini y o ‘qoladi
4. PrekapiUar-jo 'mrak tipidagi tomirlar (sfinkterli tomirlar) -
mayda arteriolalar 
kirib, umumiy qon aylanishiga qarshilik ko‘rsatadi. Silliq muskui tolalarining 
qisqarishi tom irlar teshigini to ‘sib, b o ‘shashganda esa ochib qo‘yib, kapillarlarda 
qon oqishini va m oddalar almashinuvini boshqaradi.
5. Almashinuv tomirlar
- haqiqiy kapillarlar. Bu yerda qon to‘qimalar hilan 
yaqinlashadi. Shu yerda yurak qon-tomir sistemasi o ‘zining vazifasini bajaradi. 
Yani to ‘qima va qon orasida gazlar va moddalar almashinuvi sodir boMadi.
6. Shuntlovchi
tom /r/ar (arterio-venozanastam ozlar)-ayrim to‘qim alardayo‘q 
bo‘lib, qon arterial tomirlardan venoz tomirlarga kapilyarlarga tarmoqlanmay o ‘tadi.
7.