erigan holda 0,3 ml kislorod bo‘ladi. Bu tirik organizm hayot faoliyati
uchun yetarli
emas.
K islorodning a s o s iy qism i gem oglobin bilan birikkan holda tash ilad i.
Gemoglobin nafas pigm enti bo‘lib, tarkibida o ‘ziga xos oqsil qismi
globin
va o ‘zida
ikki valentli ternir tutuvchi
gem
dan tashkîl topgan.
Gemoglobin kislorod bilan
oson dissotsiatsiya b o ‘luvchi birikm a oksigem oglobinni hosil qiladi. Bunda
temimingvalentligi o ‘zgarmaydi.
Gemoglobin to‘ la to ‘yinguncha qon bilan birikkan kislorodning miqdori
qonning
kislorodsigimi
deyiladi. Qonning kislorod sig‘imi gemoglobin miqdoriga b o g iiq .
I gr gemoglobin 1,36 ml kisiorodni biriktirib olishi mumkin. Qonda gemoglobin
miqdori 1 4 g % b o ‘lsa, 100
ml
qon 19
ml
kisiorodni biriktira oladi. Qonning kislorod
sig‘imi 100 ml qon biriktira oladigan kislorodning maksimal miqdori bilan belgilanadi.
Sog‘lom odam arterial qonida gemoglobinning kislorod bilan to‘yinishi 96% ni
tashkil qiladi.
G em oglobinning oksigem oglobinga aylanishi
qonda erigan kislorodning
tarangligi bilan b o g ‘liq. Ular orasidagi bog'liqlikning grafik tarzda ifodalanishi
oksigem oglobinning dissotsiatsiya egri chizig'i deyiladi. Agar absissa o ‘qiga
kislorodning
parsial bosim i, ordinata o ‘qiga - gem oglobinning kislorod bilan
to‘yinish % q o kyilsa, oksigemoglobinning dissotsiatsiya egri chizig‘ini olamiz.
Bu egri chiziq «S» shaklida bo‘lib, chiziqning chap qismi tikyuqoriga ko'tarilgan.
o ‘ng qismi esa deyarli gorizontal yo‘nalishda boMadi. Kislorodning tarangligi 10
dan 40
mm sim ust
ga k o ‘tarilgandaoksigemoglobin miqdori 75% gacha ko‘tariladi.
Kislorodning tarangligi 60
mm sim ust
ga yetganda oksigemoglobin miqdori 90% ni
tashkil qiladi. S o‘ngra t o i i q to ‘yinish judasekin b o ‘ladi.
kislorodning parsial bosimi, mm sim. ust.
70-rasm. Oksigemoglobin dissotsiatsiya egri chîzig* i.
Kislorodning parsial bosimi past boMganda oksigemoglobin dissotsiatsiyaga
uchrab, kislorod ajrala d i. Oksigemoglobin dissotsiatsiya egri chizig‘i
harorat
254
ko'tarilganda, muhitda vodorod ionlari miqdori ortganda o ‘ngtom onga siljiydi.
Bu egri chiziq dissotsiatsiyasi karbonat angidridning qondagi tarangligiga ham
bogMiq, u ortganda kislorodning to ‘qimalarga o‘tishi tezlashadi. Kislorodni ko'p
iste’mo! qiluvchi a ’zolarda(m uskuI,jigar, yurak, buyrak) oksigemoglobin ko‘proq
d isso tsia tsiy a la n a d i. H arak at p a say g a n d a, k a rb o n a t
a n g id rid i tarangligi
pasayganda, eritrotsitlarda2,3 -difo sfo g litserat miqdori ozayganda, dissotsiatsiya
egri chizigM unga tomon siljiydi, kislorodning gem oglobin
bilan bogMiqligi
kuchayadi.
Gem oglobinning kislorod bilan birikmasi doimiy m ustahkam emas. Unga
quyidagi omillar la’sir etadi: I . Eritrotsitlarda maxsus 2,3-difosfoglitserat moddasi
mavjud. Qonda kislorodning tarangligi pasayganda uning miqdori ortadi. 2. Qonda
vodorod ionlari miqdori ortishi yoki kamayishi. 3. Qonda karbonat angidrid miqdori
ortishi yoki kamayishi. 4. Haroratning ortishi yoki kamayishi.
Dostları ilə paylaş: