ferm entlam ing faollashuviga va inozitoltrifosfot hosil bo‘lishiga olib keladi.
Inozitoftrifosfot sistemalardan kalsiy chiqishini tezlasht jradi va natijada Ca*2 hujayra
ichidagi konsentratsiyasi I0 7dan 105 M gachaortadi.
Hujayra ichida C a+2 ionlarining ortishiga yo'naltirilgan jarayonlar majmuasi
muskul qisqarish mexanizmida uchinchi bosqichni tashkil qiladi. Hujayra ichida
Ca*2 ionlar konsentratsiyasining ortishi, tropomiozinni aktin iplari yuzasida siljishiga
olib keladi, bu vaqtda aktin iplarining faol markazi ozod bo‘ladi va bu qism bilan
miozionning ko‘ndalang ko'prikchalari birlashadi. Tropomiozinning bunday siljishi
troponin m oiekulasining konformatsion o ‘zgarishi bilan bog‘Iiqdir. Bundan shu
narsa ma'lum bo‘ldiki, aktin va miozinni o‘zaro munosabatida Ca"2 ionining ishtiroki
troponin va tropom iozin orqali ro'yobga chiqar ekan. M uskulning qisqarish
mexanizmida kalsiy ionining ahamiyati ekvorin oqsilidan foydalanib o ‘tkazi!gan
tajribalarda isbotiangan, bu oqsil kalsiy ioni bilan birikmasi o ‘zidan nur chiqaradi.
Shunday qilib, Ca*2 ionlarining troponin bilan muloqoti muskul qisqarishining
to'rtinchi bosqichini tashkil qiladi.
Muskul qisqarishining beshinchi bosqichida miozin boshchasi o ‘z o ‘qi atroflda
aylana boshlaydi va u aktinning bir necha faol markazlari bilan o ‘zaro birikadi.
Miozin boshchasining aylanm a harakati k o ‘ndalang ko‘prikning tarangliligini
oshiradi. M uskul q isqarishi rivojlanishining har b ir lahzasida, k o ‘ndalang
ko'prikning boshchasi aktin filamenti bilan bog'langan boMadi, boshqasi esa erkin
b o la d i, shu tariqa, ulam ing aktin filamenti bilan bunday bog‘lanishi ketma-ket
ravishda ro‘yobga chiqaveradi. Bu esa muskul qisqarishini bir me’yorda kechishini
ta’minlaydi.
Ko‘ndalang ko'priklam ing boshchasi ketma-ket bunday aktin filamenti bilan
bogManishi va uzilishi, nozik va yo‘g‘on oqsil iplarini bir-biriga nisbatan sirpanib
siljishini ta ’m inlaydi, bu o‘z navbatida sarkom er o'Ichamining kichrayishiga, oxir-
oqibat muskul uzunligining qisqarishiga olib keladi va bu holat muskul qisqarishining
oltinchi bosqichini tashkil qiladi. Y uqorida bayon etilgan bosqich jarayonlar
majmuasi, oqsil iplarining sirpanish nazariyasi mohiyatini ko‘rsatib beradi.
M uskulning bo'shashishi sust jarayon bo‘lib, kalsiy ionlari mioflbrillalar
orasidan chiqib ketgandan so'ng, aktin va miozin iplari muloqoti to‘xtaydi, natijada
muskul tolalari elastiktigi tufayli dastlabki holatiga qaytadi.
Shunday qilib, mushak tolasining qisqarishi va bo‘shashishiga olib keluvchi,
ketma-ket ro ‘y beruvchi jarayonlam i quyidagicha tasvirlash mumkin: ta’sirlash >
harakat potensialiningyuzaga chiqishi > uni hujayra membranasi bo'ylab va muskul
tolasining ichkarisiga o ‘tkazilishi > sarkoplazmatik retikulumningyon sistemaiaridan
Sa+2 ajralib chiqishi va mioflbrillalar tom on diffuziyasi > aktin va miozin oqsil
iplarining bir-biriga «sirpanib» harakat qilishi > kalsiy nasoslarining faollashuvi >
s a rk o p la z m a d a e rk in Sa*z io n la rin i k o n s e n tra ts iy a s in in g p a sa y ish i >
mioflbrillalaming bo‘shashi.
Dostları ilə paylaş: