m arkazlari joylashgan. M ezensefal, b u lb a r va sakral boMimlardagi yadrolar avtonom
n erv tizim iningparasim patik qism ini, torako-lyumbal boMimdagi yadrolar va avtonom
n e rv tizim ining sim patik qism ini h osil qiladi.
A v to n o m nerv tizim ining b a rc h a b o ‘lim lari oraliq m iyadagi (gipotalam us va
ta rg ‘ il tanadagi) oliy vegetativ m arkazlarga b o ‘ysunadi. Bu m ark azlar organizm dagi
k o ‘p g in a a ’z o va tiz im lam in g fu n k siy alarin i uyg‘unlashtiradi.
A n a shu m arkazlar
o ‘z n a v b a tid a katta yarim s h a rla r p o ‘stlog‘iga bo ‘y sunadi. K atta yarim sharlar
p o ‘st1og‘i som atik va v eg e ta tiv fim ksiyalam i xulq-atvom ing y ag o n a aktlari qilib
b irla sh tirib , organizm ning b u tu n b ir reaksiya ko‘rsatishini ta ’m inlaydi.
P a ra sim p a tik n erv tiz im i to la la rin in g tarq alish i 4 3 - ra s m d a k o ‘rsatilg an .
P arasim p a tik tolalar k o ‘p a ’z o la rg a sayyor nerv tarkibida b o rad i. B ronxlar, yurak,
q iz ilo 'n g a c h , m e’da, ingichka ichak, m e’d a osti bezi, buyrak usti bezlari, buyraklar,
ta lo q , y o ‘g 'o n ichakning b ir q ism i say y o r (adashgan) n erv d an innervatsiyalanadi.
S im p atik nerv tizim i to la la rin in g tarqalishi 43-rasm da k o ‘rsatilgan. A vtonom
n e rv tiz im i sim patik b o ‘lim in in g y u q o ri segm entlarida b o ‘y in n in g
yuqori sim patik
tu g u n i o rq a li bosh a ’z o la r ig a to la la r borad i; n av b a td a g i se g m e n tla rd a n esa
p astro q d a g i sim patik tu g u n la r o rq ali k o ‘k rak bo‘shlig‘i a ’z o larig a v a q o ‘lga tolalar
b o rad i; s o ‘n g rab irq a n c h a k o ‘k ra k segm entlari keladi, bulardan quyoshsim on chigal
va ichak tutqichining yuqori tu g u n i o rqali qorin bo‘shlig‘i a ’zolarig a tolalar boradi;
n ih o y a t bei segm entlaridan ic h a k tutqichning pastki tuguni
o rq ali asosan kichik
ch a n o q a ’zolariga v a o y o q q a to la la r boradi.
V egetativ nerviarning ikki n eyronli strukturasi.
B a r c h a s im p a tik va
p a ra sim p a tik nerv yoM larining p erife rik qism i ketm a-ket y o tg a n ikki neyrondan
ib o rat. B irinchi neyronning h u ja y ra tanasi markaziy nerv tiz im id a boMadi, aksoni
p eriferiy a g a borib, b iro r n erv tu g u n id a tugaydi. Ikkinchi n ey ro n n in g hujayra tanasi
sh u
tug u n d a boMadi, unda birin ch i neyronning aksoni sinaptik ox irlam i hosil qiladi.
Ik k in ch i neyronning aksoni p e rife riy a g a borib, tegishli a ’zo n i innervatsiyalaydi.
B irin c h i neyron tolalari p re g a n g lio n a r to lalar deb, ikkinchi neyron tolalari esa
p o stg a n g lio n a r to la la r d eb atala d i.
A v to n o m nerv tiz im in in g b irin c h i neyroni qayerda tugashi v a
ikkinchi neyroni
q ay e rd a boshlanishi ikkita usul - m orfologik va farm akologik usul bilan aniqlanadi.
M orfo lo g ik usul sh u n g a aso slan g a n k i, aksonlam ing o ‘z h u jay ra tanalaridan
a jra tilg a n periferik qism lari v a o x irla ri 6 -1 4 kundan keyin ayniydi (degeneratsiya).
P r e g a n g li o n a r to la q i r q i b q o ‘y ils a , d e g e n e r a ts iy a f a q a t q ir q is h jo y id a n
p re g a n g lio n a r neyron b ila n p o stg a n g lio n a r neyronni b ir-b irig a
tutashtiruvchi
sin a p sla rg a ch a tarqaladi, x olos. B ordi-yu, postganglionar to la q irq ib q o yilsa, nerv
to la la ri vegetativ n erviarning m u sk u l yoki bezdagi oxirgi tarm o q larig ach a ayniydi.
S h u n d a y qilib, nerv to la la rin in g aynish ig a qarab, bu to la la m in g
tam om boMgan
jo y i a n iq tasavvur qilinadi va u zilg an lig i aniqlanadi.
J. L engli ta k lif etgan
Dostları ilə paylaş: