b o ‘yinning yuqori v a o ‘rta sim patik tugunlari, quyoshsim on chigal, ichaktutqichning
yuqori va pastki tugunlari kiradi. Chegara o ‘zan tugunlarida uzilmay kelgan simpatik
preganglionar tolalar kipriksim on tugundan boshqa ham m a tugunlarda uziladi. K o‘z
m u sk u lla rin i in n e rv a ts iy a la y d ig a n p a ra s im p a tik p r e g a n g lio n a r to la la r e s a
kipriksim on tug u n d a uziladi.
A
'20
ichidagigangliylarga ichki
a ’zolardagi chigallar kiradi, nerv hujayralariga
boy b o ‘lgan ch ig a lla r (in tram ural chigallar) ko‘pg in a ichki a ’zolam ing, m asalan,
yurak, bronxlar, q iz ilo ‘n g ac h n in g o ‘rtadagi uchdan b irq ism i bilan pastdagi uchdan
b ir qism i, m e’da, ic h ak , o ‘t pufagi, qovuq (siydik pufagi)ning muskulli devorlarida,
shuningdek, ichki v a tash q i sekretsiya bezlarida bor. B. I. Lavrentev va boshqa
tadqiqotchilam ing g isto lo g ik tekshirishlariga qaraganda, parasim patik tolalar o ‘sha
nerv chig allarin in g h u jay raiarid a uziladi.
V eg e tativ g a n g liy ( tu g u n )la r n in g fu n k siy a la ri. V egetativ gangliylar o ‘zidan
o'tuvchi nerv im pulslariningtaqsim lanishi va tarqalishida anchagina ahamiyat kasb
etadi. G angliylardagi n e rv hujayralarining soni g angliyga keluvchi preganglionar
tolalar soniga nisbatan b ir necha baravar ortiq (bo‘y inningyuqori sim patik tugunida
32 baravar, kipriksim on tugunda 2 baravar ortiq). Shu tolalardan h arbiri gangliyning
k o ‘p hujayralarida sin a p sla r hosil qiladi. Shu sababii preganglionar tola orqali
gangliyga kelgan n erv im pulslari b irta lay past ganglionar neyronlarga va binobarin,
innervatsiyalanadigan a ’z oning yana k o ‘proq m uskul va b ez hujayralariga ta ’sir
eta olad i. Shu ta r iq a , p re g a n g lio n a r to la la m in g t a ’sir k o ‘rsatad ig an do irasi
kengayadi.
Preganglionar to la la r orqali keluvchi nerv impulslari nechogMi kengtarqalishini
quyidagi omil k o ‘rs a tib turibdi: im ing qorin b o ‘sh lig ‘idagi b ir necha yirik a ’zo -
m e’da osti bezi, ingichka ichak, buyrak usti bezlari va buyraklarga sayyor (adashgan)
n e rv n in g o ‘rta h iso b d a 7 0 ga yaqin tolasi keladi. Sayyor nerv tolalarining bu chekli
m iqdori a ’zo ichidagi n erv tugunlari va chigallarga sinaps orqali bogManib, yuqorida
aytilgan ham m a ichki a ’zolarining parasim patik innervatsiyasini ta ’minlaydi.
K o‘pgina preganglionar tolalardan hosil boMgan sinapslar har bir post ganglionar
neyrondabor. N erv im pulslar in ing
fazoda qo ‘shilish
hodisasi shu bilan bog‘langan.
Preganglionar b ir to la g a b o ‘s a g ‘adan past kuch bilan t a ’sir etilsa, postganglionar
tolalarda harakat p o te n sia llari vujudga keim aydi. B ir n echa preganglionar tola bir
to la g a t a ’sir e tis h u c h u n qoM lanilgan k uch b ila n ta 's irla n s a , p o sts in a p tik
q o ‘z g ‘a tu v c h i p o t e n s i a l l a r n i n g f a z o d a - m a s o fa d a q o ‘s h ilis h i s a b a b ii
postganglionar to la la rd a harakat potensiallari qayd qilinadi.
Simpatik nerv tugunlarida ayrim preganglionar tolalam ing ta’sir sohalari qisman
bir-birini qoplaydi. S hu sababii preganglionar to la la m in g ikki tutam iga bir y o ‘la
ta ’sir etilganda o k k ly u z iy a hodisasi qayd qilinadi: preganglionar tolalam ing ikki
tutam iga b o ‘sa g ‘a d a n y u q o ri kuch bilan biryoM a ta ’sir etish effekti shu tolalam ing
tutam lariga alohida-alohida ta ’sir etish effektlarining arifm etik yig; indisiga nisbatan
ham isha kam roq chiqadi.
P re g an g lio n ar n e rv to la la rig a ta ’sir etilg a n d a n erv im pulslarining
Dostları ilə paylaş: