O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Yurakning qon bilan to ’lishi
Y urakka qonning qaytib kelishi b irn ech ao m illarg a 
bogMiq. U lardan birinchisi, yurakning oldin g i q isqargan v aq td a g i q o ldiq kuchi.
Ikkinchidan, skelet m uskullarining qisqarishi va b unda ta n a v a qoM -oyoqlaming 
vena tom irlarini qisishi.
217

---

U chinchidan, v en a qon-tom irlarida klap an lar m avjudligi. Klapanlar qonni faqat 
b ir tom onga, y a ’ni y urak k a y o ‘naltirib b oradi.
T o ‘rtin c h id an , k o 'k ra k qafasini s o ‘rib o lis h xususiyati bilan b o g ‘!iq. K o ‘krak 
qafasi g erm etik k am era b o ‘lib, nafas o lg a n d a o‘p kaning elastik tortishish kuchi 
m anfíy b o sim h o sil q ilad i. N afas o lg a n d a k o ‘k ra k q afasining k o 'ta rilis h i va 
diafiragm asining p a stg a tushishi, shu b o ‘shliqni kattalashtiradi. K o‘krak qafasi 
a ’zolari va aso sa n k o v ak venalar c h o ‘ziluvchan boMganligi uchun, u y erd a va 
b o ‘Im achalarda bosim m anfíy b o 'lib qoladi. S huom illar hisobiga qon yurakka oqadi.
Y u r a k sik li b o s q ic h la ri. Q onni u ziuksiz harakatini yurakning to ‘xtovsiz ritm ik 
qisqaríshi va q on-tom irlardagi bo sim lar farq i ta’m inlaydi. Y urak m uskullarining 
qisqarishi 
sistola
, b o ‘shashini 
diasíola
d eb ataladi.
B o ‘ l m a c h a l a r s i s t o l a s i n a t i j a s i d a q o n q o r i n c h a l a r g a h a y d a l a d i ,
d i a s t o l a s i d a e s a q o n v e n a l a r d a n t u s h a d i . Q o r i n c h a l a r n i n g h a r b i r
s i s t o l a s i d a q o n c h a p q o r in c h a la r d a n a o r ta g a , o ‘n g q o r in c h a d a n o ‘p k a
a r te r i y a la r i g a h a y d a b c h iq a r ila d i. D ia s to la v a q tid a e s a , b o ‘lm a c h a la rd a n
k e ia y o tg a n q o n h is o b i g a toM adi. N o r m a l h o la td a s is to la v a d i a s to la b ir-
b ir ig a m u v o f iq s o d i r b o 'l a d i . Y u ra k m u s k u lla r in i b ir m a rta q is q a r i s h i va 
s o 'n g r a b o ‘ s h a s h ís h i 
yurak sikli
d e b a t a la d i. A g a r y u ra k b ir m in u td a 75 
m a rta q i s q a r i b b o ‘s h a s h s a , u n in g d a v o m iy lig i 0 ,8 se k ni ta s h k il q ila d i. 
Y u ra k s ik li q u y id a g i b o s q ic h la rn i o ‘z ic h ig a o la d i: b o ‘lm a c h a la r s is to la s i, 
q o r in c h a la r s is to la s i, u m u m iy p a u z a ( d ia s t o la ) .
H ar b ir sik ln in g boshlanishi boM m achalar sistolasi b o ‘lib 0,1 sek davom etadi
S isto la d a v ri ichida b o ‘Im achalarda b o sim ortadi. 0 ‘ng b o ‘lm achada 4 - 5 mm 
sm ust, chap b o im a c h a d a 5 - 7 m m sim ust te n g b o ‘lib, qonni qorinchalarga haydaydi. 
Q o rin ch alar b u v aq td a b o ‘shashgan b o ‘lib, atrivenrikulyar klapanlar ochiq, qon 
erkin h o ld a q o rin ch a larg a o ‘tadi. B o ‘ Im achalar qisqarganda, qon vena tom irlariga 
q a y tib o ‘tm a y d i. S isto la n in g b o s h la n is h id a v e n a to m irla rin in g h a lq a sim o n
m uskullari q isq a rib , uni yopib q o ‘yadi.
■ 
■ 
■ 
< 
____ ¡—
i—
i—
i—
i—
i—
i—
i—
i—
i
—
*
0,1 
0 ,2
0,3 
0 .4
0 ,5
0 ,6
0,7 
0,8
0.9
Vaqt, s
I
*
yurak sikK
(yurak urisNari minutiga 7 5 marta bo'lganda)
61-rasm. Yurak sikli vadavrlarí.
218

---

I. Bo Imachalar; 11. Qorinchalar, shtrix bilan belgilangan ustun sistola, bo'yalmagan
diastola; a) asinxron qisqarish b) izometrik qisqarish
(a+b taranglashish fazasi), d) xaydash fazasi, e) protodiastolik davr