O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

f) izometrik bo 'shashish davri, g) qorinchalarni qon bilan to ‘lish davri.
B o‘ Im achalar sistolasi tugagach qorinchalar sistolasi boshlanganda bo* Imachalar 
b o ‘shashgan h olda boMadi. H ar ikkala q orinchalar sistolasi b ir v aq td a boshlanadi.
Q orinchalar sistolasi ulam ing m uskullarini asinxron qisqarishi bilan boshlanadi. 
U ning davom iyligi 0,05 sek ga teng. Q isqarish toMqini m iokard b o ‘y la b asta-sekin 
tarqalib, qorinchalam ing ham m a to la la rig a b irdan yoyilm aydi. Q orinchalam ing 
shakli o ‘zgaradi, ichidagi bosim o ‘zgarm aydi. Q orinchalardagi b arc h a m uskullar 
qisqarishga kirishgach, q o r in c h a la r b o ‘ s h I i g ‘ id a
b o s im
o r t a
b o s h la y d i, 
atriventrikulyar klapan yopiladi. B u d av rd a yarim oy k la p a n la r ham b erk b o ‘ladi, 
chunki qorinchalardagi bosim a o rta v a o ‘p k a arteriyasidagi b o sim g a qaraganda 
hali past boMadi. Bu davm i 
izometrik qisqarish vaqti
d eb ata la d i v a 0,03 sek 
davom etadi. A sinxron va izom etrik qisq arish davri b irg a lik d a qorinchalam ing 
taranglashish davrini hosil q iladi (0 ,0 8 sek davom etadi).
Izom etrik qisqarish davrida atrio -v en trik u ly ar k la p an la r y o p ila d i. N atijada 
boM m achalarda bosim ortadi. Q o rin c h a la rd a ham bosim te z o rta boradi chap 
qorinchada 7 0 -9 0 mm sm ust, o ‘n g q orin ch ad a esa 1 5 -2 0 m m sm u st g a yetadi.
T avaqali va yarim oy klapanlar y o p iq hold a b o ‘lganligi u ch u n qorinchalardagi 
qon hajm i o ‘zgarm aydi. M iokard tolalarining uzunligi o ‘zg a n n ag a n holda tarangligi 
ortadi. Q orinchalarda bosim o rta b o rad i. C hap korincha d u m a lo q shaklga kirib, 
k o ‘krak qafasiga kuch bilan urilad i. S hu v aqtda V q o v u rg ‘a so h a sid a o ‘rta o ‘m rov 
chizigMdan 1 sm ichkarida yurak turtkisini hosil qiladi.
T aranglashish davrining o x irid a bosim o ‘n g q orinchada 25 m m sm ust, chap 
qorinchada 120 mm sm ust gacha k o ‘tariladi, aorta va o ‘pka arteriyalaridagi bosimda 
yuqori b o ‘lib qoladi. Y arim oysim on k la p an la r ochilib, qo n shu tom irlarga qarab 
h arakat qiladi. Q onni haydash b o sh lan ad i, u 0,25 sek davom e tad i. Q o n n i haydash 
davri ikki bosqichni o ‘z ichiga o la d i: te z haydash (0,12 sek ) v a sekin haydash 
(0,13sek). Bu davrda q o rin ch alard a b osim o rta boshlaydi: ch a p q o rin ch a d a 120— 
130 mm sm ust, o ‘ng qorinchada 2 5 -3 0 mm sm ust gacha. Q orinchalar muskullarining 
qisqarishi, atriventrikulyar klapanlam ingyopilishi, paysim on iplam ingtaranglanishi 
o ‘ziga xos tovushlam i hosil q ilad i v a bu tovushlar 
sistolik ton
deyiladi.
Q onni sekin haydash b o sq ic h in in g oxirida q o rin ch a lar m io k ard i b o ‘shasha 
b o sh la y d i va q o rin c h a la r d ia s to la s i b o sh la n a d i. Q o rin c h a la r d ia s to la s in in g
davom iyligi 0,47 sek ga teng. Q o rin ch a lar m iokardi b o ‘shasha boshlagach, u yerda 
bosim asta-sekin tusha boshlaydi, n atija d a yarim oysim on k la p a n la r berkilib, qonni 
o ‘pka arteriyasi va aortadan q o rin ch a larg a q aytishiga to ‘sq in lik q ila d i. Bu vaqtda 
yurakning ikkinchi toni hosil boMadi (d iasto lik ton).
Q o rin c h a la r m io k ard i b o ‘s h a s h a b o sh la sh i va y a rim o y sim o n k la p a n la m i 
yopilishigacha ketgan vaqtni 
protodiastolik davri
deb ataladi. B u davr 0,04 sek 
davom etadi. Y arim oysim on k la p an la r yopilgandan so ‘n g , qo rin ch alard a bosim
219

---

p a s a y a v e ra d i. T av a q li k la p a n la r h a li b e rk . Q orin ch alard a q o lg a n q o n hajm i 
o ‘zgarm aydi. M iokard tolalari uzunligi o ‘zgarmaydi. Shuning uchun ham bu davr 
izom etrik b o ‘shashish davri deb ataladi va 0,08 sek davom etadi. B u d av r oxirida 
bosim qo rin ch alard a bo'lm achalardagidan pasayadi va natijada atrio-ventrikulyar 
klap an lar ochilib, qon bo ‘lm achalardan qorinchalarga o ‘ta boshlaydi. Bu davm i 
q o rin ch alam i qo n bilan to'lish davri d eb ataladi va 0,25 sek davom etadi. U o ‘z 
navbatida te z to ‘ lish bosqichi (0,09sek), sekin toMish bosqichlariga (0,16 sek) boMinadi.
Q o rin ch a larg a qonni tez tushishi n atija sid a, uning devorlari tebranadi. N atijada 
y u ra k n in g III to n i hosil boMadi. U c h in c h i tonni oddiy h o ld a ste te sk o p yoki 
fo n e d o s k o p y o rd a m id a esh itib boM m aydi. Q onni sekin to ‘!ish d av ri o x irid a 
boM m achalar sistolasi sodir b o ‘ladi. BoM machalar q orinchalarga q o ‘shim cha qon 
h ay d a y d i. B u d av m i