Yurak ichi boshqaruv mexanizmlari.
//u ja y ra ichi boshqaruv mexanizmlari:
Elektron mikroskop yordamida yurak muskullari tekshirib ko‘rilganda ular alohida
m iotsitlardan tash k il topganügi va b ir b iri b ilan k o ‘ndalang
d isk lar b ilan
b o g ‘iangan!igi aniqlangan. Har b ir m io tsitd a oqsil sintezini b o sh q aru v ch i
m exanizm lar b o ‘lib, uni tuziüshi va vazifasini saqlab turadi.
O qsillar sintezi
autoregulyator yo‘l bilan boshqariladi.
Yurak zo‘riqish ish bilan ishlasa (doimiy jism oniy ish yoki mashq) miokardning
qisqartiruvchi va tuzilishini ta ’m inlovchi o q sillar sintezi kuchayadi. Bu esa
miokardning
ishchi (fiziologik) gipertraftyasi
deb ataladi.
Yurak muskullarimng qisqaruvchanligi, tolalarining tuzilishiga va tolalam ing
uzunligi hamda sarkomeming tarangligiga b o g ‘liq. Yurak miokardining qisqarish
kuchi o ‘z-okzini boshqaruvchi ikki m exanizm ga bog‘liq holda am alga oshadi:
geterometrik va gomeometrik yo'llar bilan. Y urak muskuli tolalarining qisqarish
kuchi, ulam ing qisqara boshlashdan oldingi uzunligiga bog‘liq. Bu bog'lanishni
O. Frank va Ye. Starling ta’riflab berganlar va bu holat *
Yurak qommi»
yoki «Frank-
Starling qon uni» deb ataladi. Yurak m iotsitlari diastola vaqtida qanchalik k o ‘p
cho'zilsa, yurakka shuncha ko‘p qon keladi. H ar bir miofibrillalar ichidagi
aktin
iplari miozin iplaridan ko proq surilib uzoqiashadi, o ‘z navbatida qo'shim cha
ko‘prikchalar soni ortadi va yurakning qisqarish kuchi o'shancha ortadi. Shu
sabablarga ko‘ra yurakka venoz tizim orqali qonga qon kelsa, shuncha m iqdorda
arterial tizimga chiqarib yuboriladi. Yurak faoliyatining miogen yo‘l bilan shunday
boshqarilishi geterom etrik
boshqarilish mexanizmi
deb ataladi (muskul toiasining
uzunligini harxilligi).
Gomeometrik boshqarish mexanizmi sarkom er uzunligining o'zgarishi
bilan
bogMangan em as. Biologik faol m o d d alar (k atex o lam in lar)n m g m u sk u llar
metabolizmiga va unda energiya ajratilishiga bevosita ta’siriga asoslangan.
Adrenalin va noradrenalin, C a ^ ionlarini X P vaqtida kirishini kuchaytiradi va
yurak qisqarishlarini kuchaytiradi.
Chap qorinchadan qonni aortaga chiqishi qiyinlashganda, yurak qisqarishlari
kuchi ma’!um chegaralargacha kuchayadi (A nrep effekti).
H
ujayralararo boshqaruv mexanizmi.
M iokard hujayralarini biriktirib turuvchi
oraliq disklar turlicha tuzilgan. Ayrim oraliq disklar faqat mexanik vazifani, ba’zilari
k a rd io m io tsitlarg a
kerakli m oddalam i ta sh ish , boshqalari esa n e k su sia r -
qo‘zg‘alishlami hujayradan hujayraga o (tkazadi. Hujayralararo m unosabatlam ing
buzilishi yurak muskultarining asinxron qisqarishiga va yurak aritm iyalariga olib
keladi. Faqat kardiomiotsitlar o ‘rtasidagi m unosabatlar emas, balki m iotsitlar va
biriktiruvchi to‘qim a hujayralari orasidagi munosabatlar yurak faoliyati uchun katta
ahamiyatga ega. Biriktiruvchi hujayralar m iotsitlar uchun faqat tayanch tizilm asini
emas,
balki ular, miotsitlarga nisbatan trofik vazifani ham bajaradi. Bu
Dostları ilə paylaş: