kreator
niunosabat deyiladi.
Yurak ichiperiferik reflekslari.
Yurakning o ‘zida periferik reflekslar m avjud.
Bu reflekslaming yoyi MNSda emas, balki m iokard ichidagi intramural tugunlarda
ulanadi(44-rasm).
223
Yurak ichi boshqarishi mustaqil avtonom bo‘lishigaqaramay, murakkab markaziy
boshqarilish m erarxiyasiga b o ‘y sunadi. Yurakning xususiy nerv boshqarilishi
m etasim patik nerv sistem asi tomonidan amalga oshiriladi. Metasimpatik nerv
sistemasi mustaqil reflektor faoliyat ko‘rsatish uchun to i i q nerv elementlaridan
iboratdir: sezuvchi neyron, oraliq neyron va harakatlantiruvchi neyronlar.
Yurakdagi sensor neyronlar faqat yurak ichi boshqarilish mexanizmida ishtirok
etadilar. Ulamingaksonlari adashgan vasimpatiknerv orqali MNSyuqori qismlariga
yetadi. Yurakning metasimpatik nerv sistemasi vazifasi issiqqonli hayvonlaryuragini
k o 'c h irib o ‘tkazganda (tran sp lan tatsiy a) yaqqol nam oyon boMadi. Yurakni
b o sh q a ru v c h i n e rv la r d e g e n e ra ts iy a g a u c h ra g a n d a n s o ‘n g ham y u rag i
transplantatsiya qilingan odam larda qon aylanishi jism oniy zo ‘riqishda deyarli
sog‘lom odamlamiki singari o ‘zgaradi va organizm ehtiyojini qondira oladi.
G. I. Kositskiy yurak-o‘pka preparatida yurak reflekslarini o ‘rgandi. Ajratib
olingan yurakning biror b o ‘limi mexanoretseptorlari cho‘zilsa, nafaqat shu bo‘lim
qisqarishlari kuchayadi, balki boshqa boMimlar qisqarishlari ham kuchayadi.
Y u ra k d a n ta s h q a ri b o sh q a ru v m exanizm lari. Yurak innervatsiyasi-yurakka
MNSdan simpatik va parasimpatik (adashgan nerd) nervlar orqali keluvchi impulslar
hisobiga amalga oshiriladi. BoMmachalar va chap qorincha yakka sezuvchi nerv
tolalaridan yozib olingan elektrik hodisalar shuni ko‘rsatadiki, ularda yakka tipdagi
mexanoretseptorlar m avjud ekan. Kuchli cho'zilishlam i A - retseptorlar, kuchsiz
cho‘zilishlami esa B- retseptorlar sezar ekan. Bu ixtisoslashgan retseptorlar tolalari
adashgan nerv tarkibida boradi. Bundan tashqari* yana erkin nerv oxirlari bo lib,
ular endokard ostida joylashgan b o ‘lib, simpatik nerv tarkibida boradi va og‘riq
sezgisi haqida signallar yuborib turadi. Barcha vegetativ nervlar singari, yurak
nervlari ham ikki neyrondan tarkib topgan. Simpatik nerv tizimining birinchi neyroni
orqa miyaning yuqorigi beshta ko'krak segmenti yon shoxlarida joylashgan. Bu
neyronlam ing o ‘sim talari b o 'yin, yuqori ko'krak va asosan yulduzsimon chigal
tugunlarda tutashadilar. Bu tugunlarda simpatik nervlam ing ikkinchi neyroni
joylashgan, o'sim talari esa nafaqat miokardni, balki o ‘tkazuvchi tizmni ham
innervatsiyaqiladi.
Uzunchoq miyada adashgan nervning yadrosi joylashgan, ulaming aksonlari
chap va o ‘ng nervlar tarkibida yurakka kelib metasimpatik nerv motoneyron bilan
sinapslarhosil qiladi. O lng adashgan nerv tolalari, asosan o‘ng boMmachaga boradi.
M iokardni, koronar tom irlam i va sinus tugunini (juda k o ‘p) innervatsiya qiladi.
Chap adashgan nerv metasimpatik nervlar orqali atrio-ventrikulyar tugunda tugaydi.
Agar tajribada o ‘ng adashgan nerv ta’siriansa, asosan yurak urishlar soniga ta sir
etadi. Chap adashgan nerv ta ’sirlansa, boMmacha qorincha o ‘tkazuvchanligiga
ta ’sir ko‘rsatadi.
1845 yil aka-uka E. va G. Veberlar birinchi bo4 lib, adashgan nervning yurakka
t a ’sirin i k o ‘rsatib b e rish g a n . U lar bu nervlar ta ’s ir etilg an d a, yurak ishi
sekinlashganini va hatto diastolada butunlay to‘xtab qolganligini kuzatishgan.
Adashgan nervni qirqib, periferik uchini elektr toki bilan ta ’sir etilsa, yurak
qisqarishlari sekinlashadi. Bu ta ’sir manfiy
xronotrop effekt
deyiladi. Bir vaqtning
224
o'zida yurak qisqarishlari amplitudasi pasayadi. Bu hodisa
Dostları ilə paylaş: |