O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Bo'shliqdagihazm
ichakka 
hazm shiralari (me’da osti bezi shirasi, o ‘t, ichak shirasi) tarkibida tushgan fermentlar 
ta’sirida amalgaoshiriladi. Bo'shliqdagi hazm natijasidayirikmo!eku!ali(polimerlar) 
moddalar oligomerlargacha parchalanadi. K eyingi gidroliz jarayoni shilliq qavati 
sohasida sodir etiladi.
287

---

A
B
78-rasm. Bo‘shliq va devoroldi hazmlariningmunosabati 
(A. M. Ugolev bo'yicha).
A - ovqatli moddaning bo 'shliqdagi va ingichka ichakyuzasidagi ketma-ket
depolimerizatsiyasi; B
-
lipoproteid membrananing unga adsorbsiyalangan va ichakning
hususiy fermentlar bilan birgalikdagi birqismi; M -m em brana; MV-mikrovorsinkalar;
AG - apikal glikokaliks; LG - lateral glikokaliks; Sr Cr S} -substratlar; PF - pankreatik
fermentlar; T SM -m em brananing transport tizimi; RSF-ferm entlarning boshqaruv
markazi: NF-ferment bo 'Imagan omillar.
D e v o ro ld i hazm i s h illiq q a v a t, sh ilim sh iq q o p la m a , g lik o k a lik s va 
mikrovorsinkalar sohasida davom etadi. Shilimshiq qoplama ichak shilliq qavatida 
ishlab chiqarilgan shilimshiq m odda vako‘chibtushgan ichak epiteliylaridan iborat. 
Bu qavatda ko‘p m iqdorda m e’da osti bezi va ichak shirasi fermentlari bor. Bu 
qavat orqali o ‘tayotgan oziq m oddalar ana shu fermentlar ta ’siriga uchraydi, 
glikokaliks yuzasiga ichak b o ‘shlig‘idagi hazm shirasidan shimib olingan fermentlar 
yordamida oziq m oddalar gidrolizga uchraydi. Enterotsitlaming apikal pardasida 
ichak fermentlari sarflanib turadi va bu yerda haqiqiy devoroldi hazmi sodir bo‘ladi, 
oziq m oddalar shu pardaga tegib monom erlargacha parchalanadilar. Apikal 
pardadagi fermentlar va tashuv tizimi yaqin turganliklari tufayli gidroliz va so‘rilish 
jarayonlari bir-biri bilan bog‘liq holatda ketadi. Gidrolizningtugallanishi so‘rilishning 
boshlanishiga sharoit yaratib beradi.
E)evoroldi hazmining asosiy belgilari quyidagilar: ichak burmalaridan vorsinkalar 
uchiga borgan sari ep itelio tsitlam in g shira ajratish faolligi kamayib boradi. 
Vorsinkalar uchida asosan dipeptidlar, asosida esa disaxaridlar fermentlar faolligiga,
288

---

pardaning shimib olish xossasiga, ingichka ichak harakatiga, bo‘sh!iqdagi hazm 
jadalligiga, parhezga bogMiq.
Ingichka ichak h arakat faoliyati. Ingichka ichak harakati ximusninghazmshiralari 
bilan aralashishini, ximusning ichak bo‘ylab siljishini, ichak shilliq qavati sohasidagi 
moddalaming almashishini ta’minlaydi, ichakdan suyuq moddalami qon va limfaga 
filtrlanib o ‘tishi uchun zarur bo‘lgan bosimni hosil qiladi. Demak, ingichka ichak 
harakati oziq moddalaming gidrolizi va so'rilishi uchun imkoniyat yaratib beradi.
Ingichka ichak harakati bo'ylanm a va halqasim on muskullarining qisqarishi 
orqali amalga oshadi. Ingichka ichakda bir necha xil harakatlar o ‘ziga xos xususiyatlari 
bilan tafovut qilinadi: ritmik segmentatsiya, m ayatniksim on, peristaltik (juda sekin, 
sekin, tez va juda tez), tonik.
Ritmik segmentatsiya
asosan halqasimon m uskullarqisqarishi natijasida ichak 
qismlarga ajralib qo‘yiladi. Navbatdagi qisqarish tufayli yangi segment hosil qilinadi, 
y a’ni avvalgi segment bir necha qismlarga boMinadi. Bu qisqarishlar tufayli ichakda 
ximus aralashishi va har bir segmentda bosim ortishi kuzatiladi.
Mayatniksimon harakat
b o ‘ylam a va h alq a sim o n m uskullar q isqarishi 
natijasida amalga oshiriladi. Bunda ximus oldinga va orqaga siljitiladi. Ichakning 
boshlang* ich qismlaridabunday harakat 1 d aqiqada< M 2m arta vaquyiqism ida 6 -
8 martagacha sodir boMadi.