O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Yo'g'onichakmikroflorasi.
Y o‘g ‘on ichakdahazm jarayonidavridam e’yordagi 
mikroflaraning
ahamiyati katta. Y o ‘g kon ichakda anaerob m ikroflora aerob 
mikroflaradan ko‘p. Yo‘g ‘on ichakdagi mikroflora hazm boMmagan oziq moddalami, 
kletchatkani parchalaydi; lipid, o ‘t va y o g ‘ kislotalar, biliru b in , xolesterin 
alm ashinuvlarida qatnashadi; in g ic h k a ichakdan xim us ta rk ib id a tushgan 
fermentlami susaytiradi (ishqoriy fosfataza, tripsin, amilaza); karbonsuvlami kislotali 
mahsulotlarga qadar (sut va sirka kislotalari) achitadi; y o ‘gon ichakda K va B 
guruh, vitaminlarni sintezlaydi; umumiy immunitetni hosil qilishda ishtirok etadi; 
patogen mikroblar ko‘payishini to ‘xtatadi. M ikroblar ta ’sirida oqsillar chiriydi va 
zaharii moddalar: indol, skatol, fenollami hosil qiladi. Achish natijasida hosil bo‘lgan 
kislotali moddalar chirishni to‘xtatadi, shuning uchun ham to ‘g ‘ri ovqatlanish 
ichakdagi achish va chirish jarayonlarini bir xil muvozanatda ushlab turadi. Ayrim 
kasailiklarda, hamda uzoq muddat davom ida antibakterial preparatlar iste’mol 
qilinishi ichakning me’yordagi m ikroflora tarkibi buzilib patogen mikrofloralaming 
ko‘payib ketishiga (disbakterioz) sabab b o ‘lishi mumkin.
291

---

X
M O D D A VA E N E R G IY A A L M A SH IN Ü V I
T irik organizmdagi har qanday jarayonlar energiya ajralishi bilan kechadi. 
Energiya ajralishi organizmning ish bajara olishidan dalolat beradi. Energiyalaming 
xossalarini va tizimda ulamingo'zgarishini fizikaning maxsus bo‘limi 
termodinamika
o ‘rganadi. A trof muhitdan shartli ravishda ajratib olingan mavjudotlar majmuyi 
termodinamik tizim
deyiladi. Termodinamik tizimni 
alohida, yopiq
va 
ochiq
turlarga 
boMadilar. Alohida yoki ajratib olingan tizim ga kiruvchilaming energiya va massasi 
o ‘zgarm aydi, ular atrof-muhit bilan m odda va energiya almashmaydilar. Yopiq 
tizim da atrof-muhit bilan energiya almashadilar, lekin modda almashmaydilar, 
shuning uchun ulam ing massasi doim iy o ‘zgarmas holda bo‘ladi. Ochiq tizimda 
esa atrof-m uhit bilan ham m odda, ham energiyasi almashinuvi sodir etiladi. 
Term odinam ika nuqtayi nazaridan tirik organizmlar ochiq termodinamik tizimga 
kiradilar, chunki ular hayoti davomida tashqi muhit bilan tinimsiz m odda va energiya 
alm ashinuvida bo‘ladilar.
Termodinamikaning birinchi qonuniga
asosan energiya bir turdan ikkinchi 
tu rg a ay lan ish i m um kin, lekin y o ‘qolm aydi. 
Termodinamikaning ikkinchi
qonuniga
muvofiq energiyaning barcha turi oxirida issiqlik energiyasiga aylanadi 
va m ateriya tarkibtda tartibsizlik vujudga keladi. Tizimning tartibsizlik darajasi 
entropiya
deb ataladi. Bu qonunga asosan, yopiq tizim ichida entropiya ortib 
beradi va foydali energiya (ya’ni ish bajarishda foydalaniladigan energiya) kamayib 
boradi. Entropiyaningortishi kimyoviy energiyani issiqlik energiyasiga aylanishiga 
olib keladi, natijada tirik organizm tarkibiy va funksional holatini tutib turish uchun 
yangi energiya manbayi ovqat iste'm ol qilishi zarur boladi.
M odda va energiya alm ashinuvi
tirik organizmda m odda va energiya 
o ‘zgarishini organizm va tashqi muhit o ‘rtasida modda va energiya almashinuvini 
ta’minlovchi fizik-kimyoviy va fiziologik jarayonlar majmuyidir. Tirik organizmdagi 
m odda almashinuvi tashqi m uhitdan h ar xil moddalaming tashishi, o ‘zgarishi, 
ulam ing hayot faoliyati uchun ishlatish va hosil bo'lgan chiqindi moddalami 
tashqariga chiqarib yuborishdan iborat.
O rganizm dagi barcha m odda va energiya o ‘zgarishlarmi um um lashtirib-