Buyraklar
in so n n in g a s o s iy ch iq aru v a ’z o si h is o b la n a d i. B uyraklar
organizmdan oshiqcha bo ‘lgan suv, organik
va noorganik moddalam i, moddalar
almashinuvining oxirgi mahsulotlarini, organizm uchun yot va zararli moddalami
chiqarib yuboradi.
O'pka
karbonat angidridi va suvni, ayrim uchuvchi
m oddalam i organizmdan
chiqarib yuboradi. Masalan: narkozqo‘llanganda organizmdan eflrvahloroformlami
chiqarib yuboradi. Ko‘p m iqdorda alkogol ichimliklari iste’mol qilinganda, spirtni
chiqarib yuboradi. Buyraklami faoliyati buzilganda esa, qonda yig'ilib qolgan ayrim
chiqindi moddalar o ‘pka orqali chiqarib yuboriladi, bularga mochevina, ammiak va
hokazolarkiradi.
Hazmtrakti
orqali oziq mahsulotlarparchalanishidan hosil bo‘lgan mahsulotlar,
suv, o ‘t va xazm shirasi tarkibiga tushgan m oddalar (m orfin, hinin, salitsilatlar,
simob, yod) chiqarib yuboriladi.
Jigar
orqali esa gemoglobin almashinuvini m ahsulotlari va boshqa porfirinlar
o ‘t pigmenti shiklida. xolesterin almashinuvini oxirgi m ahsulotlari o ‘t
kislotasi
shaklida chiqarib yuboriladi. Bundan tashqari d o rivor m oddalar (antibiotiklar),
fenolrot, mannit, inulin va boshqalar chiqarilib yuboriladi.
Teh
asosan
ter bezlari
va y o g ‘ bezlari hisobiga chiqaruv a ’zosi hisoblanadi.
T er bezlari orqali suv,
organik moddalar jum ladan, m ochevina,
sut kislotasi,
kreatinin, siydik kislotasi, ishqoriy metal tuzlari, (N a), uchuvchi yog‘
kislotalari,
mikroelementlar, hazm fermentlari (pepsinogen, amiiaza, lipaza va ishqoriy fosfetoza).
Buyrakning og‘ir xastaliklarida oqsil almashinuvi m ahsulotlarini chiqarib yuborishi
kuchayadi.
8 1-rasm . C hiqaruv jarayonida ishtirok etuvchi a ’zolar.
307
Yog' bezlari
v a
su t bezlari chiqaruv
a’zolari ichida alohida ahamiyatga ega.
Ulaming m ahsulotlan alohida fiziologik ahamiyatga ega. Y a’ni sut chaqatoqning
asosiy oziq mahsuloti bo* Isa, yog‘ esaterini moylab, har xil shikastlardan saqlaydi.
Yog* bezlari orqali erkin yog* kislotalari va jinsiy gormonlar mahsulotlan chiqarilib
yuboriladi.
B uyrak va u n in g vazifalari. Buyraklar asosiy chiqaruv a’zosi bo‘lib, juda
ko*plab vazifalami bajaradi.
1. Chiqaruvyoki ekskretor vazifasi.
Buyraklar organizmdan ortiqcha bo*Igan
suv, noorganik va organik moddalar, azot almashinuvi mahsulotlari, yot moddalar,
mochevini, siydik kislotasi, kreatinin, ammiak, dorivor moddalar.
2. Suv muvozanatini saqlash.
Hujayra ichi va hujayra tashi suv miqdorini bir
xilda ushlab turish (volyumoregulyatsiya).
3. Ichki m uhit suyuqliklarini osm otik bosim i barqarorligini saqlash
(osmoregulyatsiya).
4. Ichki muhit suyuqliklarini ion barqarorligini ta'minlash.
5. Kislota- asos muvozanatini saqlash.
6. Fiziologikfaol moddalar ishlab chiqarish:
renin, eritropoetin, vitamin DJt
prostoglandinlar, bradikininlar, urokinaza.
7. Qon bosim ini boshqarishda ishtirok etish.
8. Eritropoezda ishtirok etish.
9. Gem ostozda ishtirok etish.
10. Oqsil, yog*, uglevodlar almashinuvida ishtirok etish.
11. Himoya
var//as/-organizm
ichki muhitidan yot moddalar, hamda zaharii
moddalami chiqarib yuborish.
Umumlashtirib olganda buyraklar quyidagi vazifalam i bajaradi: ekskretor,
gomeostatik, m etabolitik, înkretor va himoya.
Dostları ilə paylaş: