ushlaydi. Odamlarda hid biluv retseptorlarining umumiy soni 10 min ga yaqin
bo'ladi. Har bir hid biluv hujayradasferikkengayganqismi bo‘lib,unda esa lOmkm
uzunlikdagi 6-12 tagacha kiprikchalari boMadi. Kiprikchalarhid biluv bezlari hosil
qilgan suyuq muhitda tebranib turadi. Bunday kiprikchalaming bo‘lishi ulami hid
taratuvchi moddalar molekulasi bilan aloqada bo‘luvchi yuzasini o ‘n marotabaga
oshiradi. Hid biluv hujayrasining sferik kengaygan qismi uning muhim sitokimyoviy
markazi bo ‘lib hisoblanadi.
Hid biluv retseptor hujayrasi-bipolyar hujayra bo‘lib, kiprikchalar hujayraning
apikal qutbida joylashgan b o 'lsa , uning bazal qismidan esa m iyelinsiz akson
boshlanadi. Retseptorlar aksonning hid biluv nervini hosil qiladi, so‘ngra bu nerv
miya suyagi asosiga kirib, hid biluv piyozchasini hosil qiladi. Ta’m biluv hujayralari
kabi hid biluv hujayralari ham doim o yangilanib turadi. Hid biluv hujayralari 2 oyga
yaqin hayot kechiradi.
Hid taratuvchi moddalam ing molekulasi havo oqimi bilan yoki ovqat iste’mol
qilayotganda og'iz bo‘shlig‘idan hid biluv bezlar ishlabchiqargan shilliq moddaga
tushadi. Tez-tez nafas olish m olekulalam i shilliq moddaga kelishini teziashtiradi.
Shilliq m oddada hid taratuvchi m oddalam ing molekulasi qisqa vaqtga hid biluv
retseptori bo'lm agan oqsillar bilan birikadi. Ayrim m olekulalar esa hid biluv
retseptorining kiprikchalariga yetib borib, u yerdagi hid biluv retseptorlarini oqsillari
bilan birikadi. Buning natijasida hid biluv oqsillari faollashadi, shundan so‘ng s
A M F sintez qiluvchi adenilatsiklaza fermenti faollashadi. Sitoplazmada s AMF
k o n s e n tra tsiy a sin in g o rtish i r e ts e p to r hujayralarni m em b ran asid a natriy
kanallarining ochilishiga olib keladi, bu o ‘z navbatida retseptor potensiaining
generalizatsiyasiga olib keladi.
Hid biluv hujayralari milliondan ortiq har xil hid taratuvchi moddalar molekulasini
ajrata oladi. Shunday bo‘lsa ham, retseptor hujayraiaming fiziologik qo‘zg‘alishi
shu hujayra uchun harakterli bo‘ Igan molekula yuzaga chiqadi, ammo hid taratuvchi
m oddalam ing spektri ju d a kengdir. Lekin bu spektr har xil hujayralar uchun bir xil
b o iish i mumkin. Shundan bo'lsa kerak 50% i ortiq hid taratuvchi moddalar xohlagan
ikkita hid biluv hujayralar uchun umumiy boMadi.
Y aqingacha tadqiqotchilar past darajadagi molekulalami ajratish ulaming
m em branasidagi ko‘plab hid biluv retseptor oqsiliarini boMishiga bog‘liq, deb
o ‘yIardilar.
H ozirda shu narsa m a’lum boMdiki, har bir hid biluv retseptor hujayra
m embranasida faqat birxiloqsil boMadi. Bittaoqsil turli xil hid taratuvchi moddalar
molekulasi bilan bog‘ lana oladi.
Dostları ilə paylaş: