O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V
Yüklə 12,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
po'stloqdagi vakiiligi; G - ko‘z; M-muskul;
Ya - til; S - po 'stloq ostt markazi; 1 - bosh miya po 'stlog‘i kutrang moddasidagi ko'ruv markazi bilan so'lak ajralish reflekslari orasidagi vaqtinchalik aloqa; 2 - oq mod- dadan o'tgan assotsiativyo'l; 3 - po 'stloq osti markazlaridagi yo 7. Shartli refleks hosil bo'lish mexanizmi. Shartsiz refleksni qandaydir befarq ta’sirot bilan bir necha bor mos kelishi natijasida shartli refleks hosil bo‘Iadi. Markaziy nerv sistemasi ikki nuqtasining bir necha bor bir vaqtda q o ‘zg ‘alishi ular o ‘rtasida vaqtinchalik aloqa hosil bo‘lishiga olib keladi, natijada dastlab muayyan shartsiz refleksga hech qanday aloqasi bo‘lmagan befarq ta ’sirot ushbu refleksni chaqira 353 boshlaydi. Demak, shartli refleks hosil bo‘lishi mexanizmi asoslda vaqtinchalik aloqaning hosil bo'lishi yotar ekan. l.P. Pavlov dastlab vaqtinchalik aloqa shartli ta ’simi qabul qiluvchi bosh miya po‘stlog‘ida va shartsiz refleksning po‘stloq osti markazlari o‘rtasida hosil bo‘ladi, degan. Keyinchalik tajriba natijalariga asoslangan holda, l.P. Pavlov vaqtinchalik aloqa faqat bosh m iya p o ‘slog‘ida shartli ta’sirotning va shartsiz refleksning po‘stloqdagi m arkazlari orasida hosil b o ‘ladi, degan xulosaga keladi. l.P. Pavlov laboratoriyasida har qanday shartsiz refleksning bosh miya po‘stlog‘ida markazi mavjudligi tajribada isbotlab berildi. Vaqtinchalik aloqaning hosil bo'lishi fiziologik mexanizmi. l.P. Pavlov b o ‘yicha vaqtinchalik aloqaning hosil bo‘lishi bir vaqtda bosh miya po‘stlog‘ining ikki nuqtasi q o ‘zg ‘alishi: y a’ni, shartli ta ’sirotni qabul qiladigan va bosh miya p o ‘stlog‘idagi shartsiz refleks markazlarining bir vaqtda qo‘zg‘alishi natijasidir. Bosh miya po ‘stlog‘idagi b ir vaqtdagi qo‘zg‘aIishlaming mavjudligi, qo‘zg‘alish jarayonining kuchsizroq joydan (shartli ta’sirot natijasida kelib chiqqan), kuchliroq (shartsiz ta’sirot natijasida kelib chiqqan) joygaharakatlanishinikeltirib chiqaradi. Shu harakatlar natijasida bosh miya p o ‘stlog‘ining ikki nuqtasi o ‘rtasida yangi yo‘l ochiladi. Demak, l.P. Pavlov bo‘yicha vaqtinchalik aloqa hosil boMishi mexanizmi asosida yangi y o ‘! ochilishi -dom inantlikjarayoniyotadi. Lekin dominant o ‘choq va vaqtinchalik aloqa o ‘rtasida katta farq mavjud, dominant o ‘choq qisqa davom etsa, hosil b o ig a n vaqtinchalik aloqa turg‘un bo‘ladi. Shuning uchun dominantlik jarayoni vaqtinchalik aloqa hosil bo‘lishiningboshlang‘ich davrida, ya’ni neyronlar orasidagi ishtamay turgan sinapslaming ishlab ketishida katta ahamiyat kasb etadi. Vaqtinchalik aloqaning mustahkamlanishi, ya’ni bosh miya po‘stlog‘ ining ikki nuqtasi orasidagi sinapslam ing o ‘tkazuvchanligi turg‘unligi boshqa mexanizmlar asosida amalga oshiriladi. Ayrim tadqiqotchilar fikricha, neyronlararo sinapslarda o'tk azu v ch an lik n in g osonlashishiga sabab berilayotgan takroriy ta ’sirotlar natijasida bosh miya p o ‘stlog‘idagi funksional o ‘zgarishlardir. Shartli va shartsiz ta’sirotlaming mos kelishi oraliq neyronlarda yo‘qolmaydigan iz qoldiradi, natijada bu yerda o‘tkazuvchanlikturg‘un b o iib qoladi. Ayrim tadqiqotchilar fikricha, vaqtinchalik aloqa bosh miya po‘stlog‘idagi morfologik o ‘zgarishlar bilan bog‘liq. !.S. Beritov b o ‘yicha shartli va shartsiz ta ’sirotlar natijasida q o ‘z g ‘a!ayotgan bosh miya p o ‘stlo g ‘i sohalari orasida neyronlar va ulam ing sinaps sohasi yo‘g ‘onlashishi kuzatiladi. Bundan tashqari, neyron tanasi impuls kelayotgan tomonga va uning o ‘simtasi esa qo‘zg‘alish uzatilayotgan tomonga qarab uzayadi va bu o ‘zgarish!ar natijasida qo‘zg‘alishning o ‘tkazilishi tezlashadi. A.I. Roytbak fikricha, vaqtinchalik aloqaning hosil b o iish i asosida mana shu ikki nuqta orasidagi neyronlam ing miyelin qobig‘i bilan qoplanishi yotadi. P.K. Anoxin b o ‘yicha vaqtinchalik aloqa shartli va shartsiz ta'sirotlar bosh m iya p o ‘s tlo g ‘in in g b itta n e y ro n ig a k elib tu g ash i va m ana shu neyron aksoplazmasida ketadigan kimyoviy jarayon natijasida RNK kodi 0 ‘zgaradi va vaqtinchalik aloqani ta ’m inlovchi oqsil molekulasi sintezlanadi. Yüklə 12,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|