N otanish minbarda ma’ruzachi ayrim hollarda uning uchun yaxshi tanish narsalarni
ham
esdan chiqaradi, ammo b iro z moslashgandan keyin eshituvch.larga mayda-
chuyda narsalarni ham eslab aytib beradi.
Shartli (ichki) tormozlanish
.
Vaqt o‘tishi bilan oliy nerv faoliyati mukammalashadi, ya’m xulq-atvor keraksiz,
eskirgan elementlardan tozalanadi. Bu jarayon har bir shartli refleksm o zida
ketadigan tormozlanish jarayonlari bilan bogMiqholdakechadi.
Shartli tormozlanishni quyidagi turlari farqlanadi: so
‘rush, farqlash
,
kech qolish
va
shartli tormoz.
Ulam ing barchasi tajriba yo‘Ii bilan
hosil
s" > ‘
shartli hisoblanadi. Shartli torm ozlanishda uni keltirib chiqaruvch, sabablar sharti.
hisoblanadi. Shartli torm ozlanishda uni keltirib chiqaruvchi sabablar shartli refleks
vovi ichidaligi uchun ichki torm ozlanish deb ham ataladi.
S o ‘nuvchi tormozlanish.
A gar shartli qo‘zg‘atuvchi vaqti-vaqti bilan shartsiz
q o ‘zg‘atuvchi bilan m ustahkam lanib tuzilmasa, shartli refleks so‘nadi. Masalan,
itga chiroqni yoqib so'lak oqizuvchi shartli refleks hosil qilgandan so ng, chiroq
yoqib ovqat berilmasa so‘lak ozroq chiqa boshlaydi va oxir oqibatda mutlaqo
oqm ay qo‘yadi. Shunday q ilib chiroq ovqat berihshi
haqidagi xabarchiligini
y o ‘qotdi. So‘nuvchi torm ozlanish muhim biologik ahamiyatga ega. Yangi sharoitga
o*tish eski shartli refleksga ehtiyoj qoldirmasa ular so‘mb o ‘m iga yangilan hosil
^
^Farqlash hisobiga torm ozlanish.
Bu turdagi to rm o z la n ish d a shartli
q o ‘zg‘atuvchiga o‘xshash q o ‘zg ‘atuvchiga nisbatan torm ozlanish jarayom sod.r
boMadi. Itga 100 Vattli chiroqni yoqishga so‘lak oqizuvchi mustahkam:sh^ ' ‘ ^
hosil qilgandan so‘ng 150
V a ttli
chiroq yoqilsa
ham, so‘lak ajraladi.
Biroq
100 Vanli
o v q a t
bilan m ustahkam lab, 150 V attü ta ’sirni m ustahkam lam asa bir necha
ta k ro rla sh d a n keyin 150 v a ttli t a ’sirg a so‘lak o q m a y d t,
ya ni o xshash
q o ‘zg ‘atuvchiningta’siriga shartli refleks tormozlanadi.
Kundalik hayotda farqlovchi tormozlanishning aham iyati katta. Tajnbasiz
kuchuk hayoti davomida ju d a k o ‘p xatolar qiladi. Katta it esa farqlash hisobiga
xulq-atvorini sharoitdan kelib chiqib amalga oshiradi.
Odam atrofdagi voqeyhklarni
n ihoyatda nozik farqlaydi. H attoki, aytilgan so‘zlam ing ohangiga qarab o z
fa0hS h lZ h o rm o z.
Chiroqni yonishiga mustahkam soMak
oquvchi shartli refleks
hosil qilingandan keyin chiroqni yonishiga ikkinchi kuchsiz yot qo zg atuvchim
q o ‘shilsa va bu kom binatsiya shartsiz q o ^ a t u v c h i bilan mustahkamlanmasa,
te z d a chiroqni
y o nishiga soMak ajralaveradi, ch iro q q a y o t qo zg atuvch.
q o ‘shilganda shartli refleks tormozlanadi. Demak, shartli qo‘zg atuvch.gaqo shilgan
y o t q o ‘zg ‘atuvchi sh artli to rm o z hisoblanadi. H ar qanday
t a
sir xohlagan
q o ‘zg ‘atuvchiga shartli torm oz boMishi mumkin. Hayot davomida hosil
qilingan
shartli tormozlar shartli reflekslam i aniqlashtiradi, odam va hayvonlar xulq-atvorini
m uhit sharoitlarigam oslashuvida muhim ahamiyatga ega.
Dostları ilə paylaş: