O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

p
= p
. ( p
+ p
)
filtr 
giJr ' onhoiit 
kapmla Iihidofp giJrosl bosim
Koptokchalardagi gidrostatik bosimdan (Pg,d), qon plazm asi oqsillarini onkotik 
bosimi ( P ^ ) va kapsula ichi gidrostotik bosim (P kapsula 
y ig ‘indisini ayirmasiga 
teng.
311

---

Insonning buyrak koptokchalaridagi gidrostotik bosim 70 mm sim ust, qon 
ptazmasi oqsillarining onkotik bosimi 30 mm sim ust ga teng. Kapsula ichi gidrotatik 
bosim esa 20 mm sim ust ga teng.
Demak filtratsiya bosimi 70-(30+20)=20mm sim ust ga teng ekan. Filtratsiya 
bosim yuqoridagi ko'rsatilgan omillar o‘zgari shiga qarab ortib yoki kamayib ketishi 
mumkin. Agar insonda arterial bosim keskin pasayib ketsa siydik hosil boMishi 
to ‘xtaydi.
Filtrlanish jarayonini miqdoriy ko‘rsatkichi koptokchalardagi filtratsiya tezligi 
bilan ifodalanadi. Buning uchun qon va siydikdagi m a’lum moddalar miqdori 
aniqlanib tekshiriladi. Shu maqsadda qon biron bir zararsiz qon plazmasi oqsillari 
bilan birikmaydigan, reobsorbsiyalanmaydigan va sekretsiyalanmaydigan modda 
yuboriladi. Bunga misol qilib inulin, mannit, kreatinin va boshqalami keltirish 
mumkin.
Filtrlanish jarayonini quyidagi formula bilan aniqlab topish mumkin.
Cin=M in V/Pin
bu yerda : Sin-inulindan tozalanish koeffltsienti. Min-siydikdagi inulin miqdori, 
Pin-qon plazmasidagi inulin miqdori, V - 1 minutda ajralib chiqqan siydik miqdori 
(minutli diurez).
Bir minutdagi filtratsiya hajmini shu vaqt ichida qonning qancha inulindan 
halos bo'lganligini ko'rsatadi. Bu m iqdor inulindan tozalanish koeffitsienti deb 
ataladi.
Koptokchalardagi filtrlanish tezligi erkaklarda 125 ml/min, ayollardaesa 110ml/ 
min ga teng.
K analchalardagi reabsorbsiya.
B uyrak koptokchalarida hosil b o ‘lgan 
birlamchi siydik, kanalchalar va yig'uvchi naychalarda qayta surilishi (reabsorbsiya) 
jarayoni hisobiga ikkilamchi siydikka aylanadi. Bir necha kunduzda har ikkata 
buyraklardan oqib o ‘tayotgan 1500-17001 qondan 150—1801 birlamchi siydik hosil 
bo‘ladi, undan esa 1 -1 ,5 ikkilamchi 1 siydik hosil b o la d i. Qolgan suyuqlik 
kanalchalarda va y ig ‘uvchi naychalarda qayta surilib ketadi. Kanalchalardagi 
reabsorbsiya - b u kanalchalar bo‘shlig‘idagi suv va undagi organizm uchun zarur 
bo‘lgan moddalami qon va limfaga qayta surilishidan iborat. Reabsorbsiya mohiyati 
hayotiy zaruriy m oddalam i qonga qaytarish va keragidan ortiqchalarini, yot 
moddalami m oddalar atmashinuvi natijasida hosil bo'lgan chiqindilami esa birlamchi 
siydik tarkibida qoldirishdan iborat. R eabsorbsiya jarayoni nefronni barcha 
qismlarida sodir b o ia d i. Proksimal kanalchalarda glukoza, vitaminlar, oqsiilar, 
mikroelementlar to ‘liq qayta suriladi. Genie qovuzlogM, distol kanalcha va yig‘uvchi 
naylarda suv va elektrolitlar reabsorbsiyalanadi.
Nefronning proksim al qismida Na+,C1 la r 70%, H CO'-90% qayta so'riladi.
M oddalami kanalchalardagi reabsorbsiyasi aktiv va passiv tashish y o 'li bilan 
am alga o shiriladi. Passiv tashish elektrohim ik, konsentratsiya yoki osmotik 
gradiyent farqi y o ‘nalishi bo4yicha energiya sarfisiz kechadi. Bu yoll bilan suv, 
COj, xlor, m ochevina qayta so'riladi.
Aktiv tashish deb konsentratsion va elektrokimyoviy gradiyentga qarama-qarshi
312

---

yo‘nalishda, energiyasarfi hisobiga m oddalam ing tashilishigaaytitadi. Faol tashish 
o ‘z navbatida birlamchi va ikkilamchi aktiv tashish turlariga b o ‘linadi. Birlamchi 
aktiv tashish, eiektrohimik gradiyentga qaram a-qarshi, hujayra m etobolizm i 
energiyasi hisobiga kechadi. Bu yo‘l bilan tashilishga Na*ionini misol qilish mumkin. 
Na+, K*ATF aza fermenti ishtirokida A T F energiyasidan foydaianib tashiladi.
Ikkilamchi aktiv transport, konsentratsion gradiyentga qarshi energiya sarfisiz 
tashiladi. Bu y o ‘l bilan glukoza, am inokislotalar o‘tadi.
Q ayta s o ‘rilayotgan m oddalar k an alch alarn in g qoplagan hujay ralam in g
bo‘shliqqa qaragan lyuminal va asosiy membranasidan o ‘tishi kerak. Lyuminal 
membranada ko'pchilik moddalar uchun tashuvchilar va ion kanallari bor, ular 
moddalami hujayra ichiga o'tishini ta ’minlaydi. Bazolateral membranada Na% K+- 
ATF aza, va boshqa organik m oddalam i tashuvchilari bor.