O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Glukoza reabsorbsiyasi.
Odam larda har daqiqada kanallchalarga 990 mmol 
glukoza o ‘tadi, undan 989,8 mmol qismi buyraklarda reabsorbsiyalanib ketadi, ya'ni 
siydikda deyarli glukoza bo‘lm aydi. G lukoza reabsorbsiyasi konsentratsion 
kattalikka qarshi o'tadi. Glukoza proksim al kanalcha bo‘shlig‘idan hujayralarga 
o ‘tishi maxsus tashuvchilar yordamida am alga oshiriladi, tashuvchi b ir vaqtning 
o‘zida N a+ni ham biriktirib oladi. Bu hosil b o ‘lgan kompleks hujayra ichiga o ‘ta 
olish xossasiga ega bo‘lib qoladi. H ujayra ichida bu kompleks b o ‘linadi, natijada 
hujayra ichida glukozani miqdori ortadi, so‘ngra glukoza hujayraaro b o ‘shliqqa 
o ‘tadi, undan esa qonga o‘tadi.
Qondagi glukozaning miqdori 5 dan 10 mmol/1 dan ortib ketsa, u siydik bilan 
ajralib chiqa bashlaydi. Buning sababi shundaki proksimal kanalchalar lyuminal 
membranasidagi tashuvchilar m iqdori chegaralangan b o ia d i. Tashuvchilam ing 
barchasi glukoza bilan birikib olgandan so ‘ng, qayta so‘rila olmay qoladi. Ortiqcbasi 
siydik bilan chiqaribyuboriladi.
Glukozaning maksimal reabsarbsiya (Tm c) miqdorini aniqiash uchun qonga 
glukoza yuboriladi va uning q o n d ag i konsentaratsiyasini siydikdan paydo 
bo'ladigan darajasiga oshiriladi. Glukozaning maksimal tashilishi (T mc)ni aniqiash 
uchun flltratga o ‘tgan glukoza m iqdoridan (koptokchalardagi filtrat m iqdori Cin 
bilan plazmadagi glukoza konsentratsiyasi R0 ko'paytmasi) siydik bilan ajralayotgan 
(Uc-siydikdagi glukoza konsentratsiyasi, V - ajralgan siydik hajmi k o ‘paytmasi) 
glukoza ayirib yuboriladi:
T m = C i n P f. - U - Y
o 
o 
o
A m in o kislo ta la r rea b so rb siya si
ham n a triy ta s h ilis h ig a b o g 'liq . 
K optokchalardan kanalchalarga o ‘tg a n o q sil va am in o k islo talam in g 90%
kanalchalarining proksimal qismida reabsorbsiyalanadi. Bu jarayon ikkilamchi aktiv 
tashish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Turli guruh neytral, ikki asosli, dikarboksilli 
aminokislota va iminokislotalar reabsorbsiyasini to'rtdan ortiq aktiv tashish tizimlari 
ta’minlaydi:
Oqsil reabsorbsiyasi.
Normal h olatda oz m iqdorda oqsil birlam chi siydik
313

---

tarkibida b o ‘Iadi va u proksima! kanalchalarda qayta so‘ril¡b ketadí. Oqsillar 
reabsorbsiyasi pinotsitez yo‘li bilan am alga oshiriladi. Kana Ichalar epitel iysi oqsilni 
adsorbsiyalab oladi, so‘ngra m em brana sitoplazmasiga botadi va pinotsitoz vokuoli 
hosil b o ‘ladi. Vakuollarbazal m em brana tom onsiljiydivayuqori lizosomalar bilan 
qo‘shiladi. Lizosomalar yuqori proteolitik aktivükkaega. Oqsillar lizosomalar bilan 
b irik ib am inokislotalargacha parchalanadi. Barcha am inokislotalar gidrolizga 
uchramaydilar. Qolganlari q o n g ao ‘zgarmagan hoIdao‘tadi. B ujarayon aktiv bo'lib 
enargiya sarfi bilan kechadi. Bir kecha kunduzda siydik bilan 2 0 -7 5 m g dan ko‘p 
b o ‘lm agan oqsil chiqib ketadi. Siydikda oqsilni paydo bo‘lishi proteinuriya deb 
ataladi. Buyrakning qator hastaliklarida proteinuriya kuzatiladi. Ayrim fíziologik 
holatlarda, masalan, ogMrjismoniy ishdan so‘ng ham proteinuriya kuzatilishi mumkin.
Mochevina reabsorbsiyasi.
N efroning proksimal qismida passiv tashish yo"i¡ 
bilan mochevinaning m a’lum qism i qayta so‘riladi. Qolgan qismi esa yig'uvchi 
naychalarga borib u yerda ADG ta ’sirida qayta so‘ríladi. ADG ta ’sirida yig‘uvchi 
n a y c h a la rd a suv reabsorbsiyasi kuchayishi natijasida b irlam chi siydikdagi 
m ochevina konsentratsiyasi ortadi. ADG kanalchalar o ‘tkazuvchanIigÍni oshirib 
m ochevina buyrakni m ag‘iz m oddasiga o ‘tadi va u yerdagi osm otik bosimni 
oshiradi. Hujayralar aro suyuqlikda m iqdori ortgan mochevina konsentratsion 
kattalik b o ‘yicha genle qovuzlog‘ig a o ‘tadidistol kanalga va yig‘uvchi naychalarga 
boradi. S h u y o ‘l bilan mochevina buyrak ichi aynishi sodir boMadi. Ko‘p suv iste’mol 
qilganda yoki siydik ajralishi kuchayganda, suv reabsorbsiyasi ozayadi natijada 
siydik bilan mochevina chiqishi kuchayadi.