O. T. Husanov konstitutsiyaviy

«Yaqinda «Yangi 0 ‘zbekiston — yangi saylovlar» shiori ostida bo4lib
o4tgan saylovlar natijasida respublikam izda dem okratik islohotlarni
yuqori bosqichga olib chiqish uchun zarur bo4lgan yangi siyosiy m uhit
vujudga keldi»1, 
- degan prezident so‘zlari fikrimiz isbotidir.
2-§. Saylov tizim i va saylov huquqi
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida saylov tizimi maxsus bobda 
(XXIII bob) m ustahkam langan. H am m a m am lakatlarning Konstitutsiyalarida 
saylov tizimi uchun m axsus bob ajratilmagan, masalan, Rossiya Konstitutsiyasida. 
0 ‘zbekiston 
Konstitutsiyasida 
saylov 
tizimining 
konstitutsiyaviy 
asosda 
belgilanishi bu huquqiy institutning ahamiyati yuqori ekanligini ko‘rsatadi.
1 M irziyoyev Sh. Xalqim izning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan en g oliy bahodir. Т.:
« 0 ‘zbekiston», 2018. 1-tom, 96-bet.
210

---

K o nstitutsiyaning saylov tizimi bobi bitta, ya’ni 117-moddadan iborat bo‘lib, 
u fuqarolarning saylov huquqini, saylov huquqi prinsiplari, qaysi organlar 
saylov yo‘li bilan tashkil qilinishi, saylov o‘tkazish n in g muddatlari, Oliy 
Majlis Senati a’zolarini saylash tartibini, kimlar saylovda qatnashm asligini va 
M ark aziy saylov komissiyasini tashkil qilish hamda vakolatlarini belgilovchi 
qoidalardan iborat.
A gar Konstitutsiyamiz nuqtai nazaridan qarasak, unda qayd qilingan shu 
masalalar yig‘indisi saylov tizimi hisoblanadi. Haqiqatan ham shunday. Lekin, 
ilmiy nuqtai nazardan qaralsa, saylov tizimi Konstitutsiyada belgilangan qoidalar 
y ig‘indisidan ancha keng. Chunki saylov munosabatlari ancha keng bo‘lib, 
ularning hammasini Konstitutsiya bilan tartibga solish imkoniyati yo‘q. Saylov 
munosabati ko‘plab qonun va boshqa normativ hujjatlar bilan ham tartibga 
solinadi. Saylov tizimi barcha saylov o‘tkazilishi bilan bog‘liq tartiblar va barcha 
tartiblarni mustahkamlovchi, o‘rnatuvchi huquqiy normalar yig‘indisidir. Saylov 
huquqi normalari fuqarolarning saylov huquqlarini, saylovni tashkil qilish va 
o‘tkazish, ovoz berish natijalarini aniqlash masalalarini tartibga soladi. Saylov 
tizimi - bu saylov o‘tkazilishi tartibi va shu tartiblarni mustahkamlovchi 
huquqiy normalar yig‘indisidir. Saylov o‘tkazish tartiblari huquqiy normalar 
bilan belgilanadi va ular birgalikda saylov tizimini tashkil etadi.
Ba’zida saylov tizimi tor ma’noda saylovning ba’zi jihatlari, xususiyatlariga 
ham tatbiq qilinadi, masalan, ovoz berish natijasini aniqlashga qo‘llanilganda 
«proporsional» va «majoritar saylov tizimi» degan tushunchalar kelib chiqadi. 
Aslida, majoritar va proporsional saylov deputatlikka nomzodlar ko‘rsatish va 
ularga ovoz berish hamda natijalarini aniqlashdagi alohida tartibdir.
Proporsional tizimda ovozlar partiya ro‘yxati bo‘yicha berilib, deputatlik 
o‘rni olingan ovozlarga nisbatan taqsimlanadi. Bu tizim Rossiyada parlament 
saylovlarida qo‘llaniladi.
Majoritar 
tizimda 
saylovchi 
aniq 
bir 
nomzodga 
ovoz 
beradi 
va 
saylovchilarning yarmidan ko‘pchilik ovozini olgan nomzodlar saylangan 
hisoblanadi. 0 ‘zbekistonda majoritar saylov tizimi qo‘llaniladi.
Keng m a ’noda saylov tizimi faqat ovoz berish, u n in g natijalarini 
aniqlash tartibi bilan cheklanmay, saylov tizimi saylov huquqi prinsiplari, 
qoidalari, saylov o‘tkazish tartibi y ig ‘indisi hisoblanadi. Unda fuqarolarning 
saylash va saylanish huquqlari; saylov huquqining asosiy prinsiplari; turli 
darajadagi hokimiyat organlariga saylov o‘tkazish; saylov belgilash; saylov 
ishtirokchilari (subyektlari), kim lar saylovda ishtirok eta olmasligi kabi 
m asalalar belgilanadi.
«Saylov huquqi» atamasi bir necha m a’noda ishlatiladi. Saylov huquqi deganda, 
birinchidan, mamlakatda saylovlarni tashkil etuvchi huquq normalari tushunilsa; 
ikkinchidan, fuqarolarni saylash va saylanishga bo‘lgan huquqlari tushuniladi 
(aktiv va passiv saylov huquqi). Saylov bilan bog‘liq munosabatlar, masalalar 
faqat Konstitutsiya normalari bilan tartibga solish bilan chegaralanmaydi,
211

---

boshqa maxsus qonunlar bilan ham tartibga solinadi. Masalan, 2019-yilgacha 
«Markaziy saylov komissiyasi to‘g ‘risida», «Fuqarolar saylov huquqlarini 
kafolatlash to‘g ‘risida»gi qonunlar bilan saylovlar o‘tkazib kelingan.
2019-yil 25-iyunda 0 ‘zbekiston Respublikasining Saylov kodeksini qabul 
qilish orqali barcha saylov haqidagi normalar yagona hujjatga jamlandi. Bu 
g ‘oyani 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 22-dekabrdagi Oliy 
Majlisga Murojaatnomasida