O 'z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L iy va o 'r t a m a X s u s

3. 
U staxon ad a o'quvchining ish o'rnini tash k il etish. 
Ish o 'rn i 
de g a n d a u s ta x o n a n in g bir o'q uvchi to m o n id a n o'quv ishlab 
chiqarish ishlarini bajarish u c h u n z a r u r b o'lg an a s b o b -u s k u n a la r
(dastgoh, stanok) va m o s la m a la r m aqsad g a m uvofiq joylash gan 
m aydonchasi tu sh u n ilad i. Ish o 'r n in i o'q uvchi ish vaqtida o'z 
gavdasini a n c h a qulay tutib tu ra d ig a n , o rtiq e h a h a ra k a tla r qil- 
m aydig a n darajada tashkil etilishi m aq sad ga muvofiq deb h iso b la ­
nadi. Ayniqsa, tiskilar o 'q u v c h in in g bo'v iga qarab to 'g'ri b a la n d - 
likda o 'rn atilis h i katta a h a m iy atg a ega. Bu tala b la rn in g buzilishi 
ish n a tija la rin in g kam ayishiga, to'g'ri m e h n a t m a la k a la rin in g sust 
tarkib topishiga, ba'zan esa kasb kasal 1 ik la rin in g paydo bo'lishiga 
olib keladi.
O 'q u v c h in in g ish jo y ida m avjud bo'lg an ish va n a z o ra t-o 'lc h o v
as b o b la rin in g m iqd ori va xillari yetarli h olda bo'lishi kerak. M a ­
salan, peda g o g la r m e h n a tin i ilmiy aso sd a tashkil etish nuqtayi 
n a z a rid a n randa, ta x ta n i u z u n a sig a tilad ig an yoysim on arra, is- 
k ana, m etall qirq adigan d a s ta r ra va qaychi yoki n a z o ra t-o 'lc h o v
asboblari shtang en sirkullar, m ik ro m e trla r, 90° li g o 'n iy ala r va 
boshqa shu kabi asbo b lar h a r bir o 'q u v c h in in g ish joy ida d o im o
tu ris h i n o z a ru ra t hisoblanadi. G a p sh u n d a k i, ish vaqtida u lard a n
foydalanish koeffitsienti ju d a past b o'ladi, s h u n in g u c h u n bu as- 
b o b la rd a n bir o'quvchi e m a s, balki bir v a q tning o'z id a bir n ec h a
o 'quvchi foydalanishi kerak. Shu m u n o sa b a t bilan o 'q u v c h in in g
ish j o 'y in i tashkil etishga h a m yangi talablar qo'yiladi. Barcha 
shaxsiy asboblar vazifasiga qarab ishlayotgan o'qu vchiga yaqin 
joyda d a stgoh ustida tu rish i kerak. K o 'p c h ilik foydalanadigan 
a sb ob la r ishlayotgan o 'q u v c h ila rn in g ish joylariga baravar u z o q - 
likka qo'yilishi kerak.
D a s tg o h la r turli ishlash o p eratsiyalarini muvaffaqiyatli b a ja ­
rishga im k o n b erad ig an va m u s t a h k a m joylash tirilgan ish kons- 
tru k siy ala rid a n iborat b o 'lish i kerak. M asalan, bir o 'rin li slesar-
25 2

---

1 iк d a stgo hi 8 0 0 —850 m m (d u radgorlik dastg oh i 750—780 m m ) 
b a la n d lik d a o i n a t i l i s h i va u yog‘o c h d a n yoki m e ta lla rd a n tay- 
yo rlanishi lozim . D a stg o h o 'r n a tila d ig a n stol t a x t a d a n ishlanadi, 
ustiga 1,5—2,0 m m q a lin lik d a p o ‘lat t u n u k a q o p lan a d i va peri- 
m etri b o ‘y icha 25x25 m m li b u r c h a k qilib q o p lan a d i, dastgoh 
qulav o 'r in d iq q a ega b o i i s h i , u n d a n o'q uvchi va in stu k tajla r d a m
olishi vaqtida foydalanishi, yozuvlar, eskizlar tu zish u c h u n esa 
u n d a su rilu vch i p lan s h e t h a m b o i i s h i zarur. D astgoh stolida 
ay lanuvchi q u r ilm a g a ega b o i g a n paralel slesarlik tiskilari m u s- 
t a h k a m l a n g a n b o i i s h i zarur. Ish va kontrol o i c h o v asboblari 
d a s tg o h n i n g a n iq jo y id a tu rish i lozim . Ish vaqtida o 'n g q o l bi­
lan o lin a d ig a n a sb o b la r (bolg'a, egov, d a s ta r ra , m etall qirqadigan 
qaychi va h o k a z o la r) tis k ila rn in g o ‘ng to m o n i d a m u ay y a n tar- 
tibda jo y lashish i kerak. U la rd a n c h a p q o i bilan o lin a d ig a n la ri 
c h a p t o m o n d a tu rad i. Kontrol o i c h o v asboblari da stgoh s tolinin g
old to m o n id a , o ‘ng to m o n g a vaqin jo y d a tu ra d i. Ish o i n i d a g i a n a 
sh u n d a y tartib o ‘q u v c h in in g b u tu n ish vaqti d a v o m id a s a q la n i­
shi kerak. O 'qituvch i yoki usta o ‘q u v c h ila rd a n ish o 'r n in i tashkil 
etish q o id ala rig a a m a l qilish in i d o im o talab qilib tu ris h i kerak. 
Ish asboblari, ayniqsa, n a z o r a t - o l c h o v asbobi ish o 'rn ig a o ‘yib 
qoWi 1 ishi m u m k i n e m as, b u n d a y h o lla rd a u la rd a n foydalanish qi- 
yin b o l i b g i n a q o l m a s d a n , shu b ilan birga n o t o ‘g ‘ri foydalanish va 
saqlash natijasida u tezda ishd an chiqadi. O 'q u v c h ila rg a ish o ‘rnin i 
to 'g 'ri tash k il etish o d a tin i singdirish u c h u n o'qituvchi yoki usta 
u l a r n in g b a jargan ish la riga b a h o q o'y ish vaqtida o 'q u v c h in in g b u ­
tu n m a s h g 'u lo t d a v o m id a ish o 'r n in i q a n d a y tutg a n lig in i ham
hisobga olishi kerak.
D a s tg o h la r k o nstru k siya la ri sozlovchi q u r ilm a g a ega bo'lishi. 
u lar y o rd a m id a d a s tg o h la rn i o 'q u v c h ila rn in g bo'yiga qarab m os- 
lash, s h u n in g d e k d a m olish u c h u n qulay aylanuvchi o'rin d iq la ri, 
yozish va g rafik ishlari u c h u n suriluvchi p la n sh e tla r bilan 
t a 'm i n la n is h i kerak. Xavfsizlik texnikasi b o 'y ic h a m u h o fa z a t u r ­
lari d a stg o hga m a h k a m la n i s h i va z a r u r b o i g a n d a dastgoh stolga 
olib q o ‘yilishi kerak.